ΠΙΣΩ

Κινηματογράφος

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

Παύλος Νιρβάνας

Ο ΕΚΦΥΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΘΟΝΗΣ

(Δημοσιεύουμε το πολύ σημαντικό άρθρο, με ύφος χρονογραφήματος, του γνωστού και καταξιωμένου λογοτέχνη και δημοσιογράφου, Παύλου Νιρβάνα, στην εφημερίδα Εστία, στις 6 Οκτωμβρίου 1929. Θεωρούμε πολύ σημαντική αυτή τη δημοσίευση αφού, από τις αρχές κιόλας του ομιλούντος κινηματογράφου, εξετάζονται με πολύ μεγάλη ακρίβεια και επιστημονική προσέγγιση, που μας κάνει εντύπωση, τα προβλήματα της αφήγησης στον κινηματογράφο, ιδίως για κάποιον που δεν είχε κάνει κινηματογραφικές σπουδές. Βέβαια κάποιος που ξέρει πολύ καλά τη θεωρία και την πρακτική της αφήγησης μπορεί με ακρίβεια να προσεγγίσει την κινηματογραφική αφήγηση. Διατηρούμε την ορθογραφία και το στιλ του άρθρού του Παύλου Νιρβάνα, λόγω τεχνικών προβλημάτων δεν μπορούμε να διατηρήσουμε το πολυτονικό σύστημα.)

-Είσθε υπέρ του βωβού ή υπέρ του ομιλούντος κινηματογράφου;

Ο άνθρωπος προς τον οποίον έγινε η επίκαιρος αυτή ερώτησις, εθύμωσε.

-Γιατί σας παρακαλώ ονομάζετε βωβόν τον κινηματογράφο, που είχαμε ως τώρα, και θα τον νοσταλγήσωμεν γρήγορα -να μου το θυμηθήτε- αν τον χάσωμεν;

-Διότι απλούστατα, είνε βωβός. Μήπως ομιλούν τα προσωπά του;

-Δεν ομιλούν είπατε; Ιδού η μεγάλη πλάνη και η μεγάλη συκοφαντία. Δεν ομιλούν, κύριε, τα πρόσωπα της παντομίμας, που προσπαθούν να συνεννοηθούν με νεύματα και χειρονομίας. Τα πρόσωπα του κινηματογράφου, όχι μόνο ομιλούν, αλλά και ομιλούν με ένα εκλεκτόν τρόπον. Εν πρώτοις, δεν λένε ποτέ ανοησίες, όπως τα πρόσωπα του φωνηέντος θεάτρου. Έπειτα, δεν φλυαρούν ποτέ περί πραγμάτων περιττών, δεν κάνουν πνεύμα υπόπτου ποιότητος δεν διαπράττουν καλαμπούρια, δεν εκστομίζουν σαχλαμάρες με αξιώσεις φιλοσοφίας. Και όμως, συνεννοούνται μεταξύ των θαυμάσια.

-Μεταξύ των μπορεί, αλλά δεν συνεννοούνται με τον θεατήν.

-Λάθος κάνετε, κύριε. Αν δεν συνεννοούντο με τον θεατήν, ο θεατής θα έπαιρνε το καπελλάκι του και θα επήγαινε περίπατον. Και όμως, είδατε με πόσην προσοχή παρακολουθεί το δράμα. Προσπαθεί να μη χάση ούτε λέξιν. Και είνε τόσον βέβαιον αυτό, ώστε κανείς θεατής κινηματογράφου δεν ανέχεται να ομιλούν δίπλα του. Η νεκρική σιωπή, που βασιλεύει εις μιαν αίθουσαν κινηματογράφου δεν παρατηρείται ποτέ εις μιαν αίθουσαν θεάτρου, όπου όλοι ομιλούν ελευθέρως και σχολιάζουν και κρίνουν και θορυβούν παντοιοτρόπως. Αν τα πρόσωπα της οθόνης δεν ωμιλούσαν, δεν θα υπήρχε κανείς λόγος να βουβαίνονται οι θεαταί. Και υπό την έποψιν αυτήν ο παλαιός κινηματογράφος είνε πράγματι βωβόν θέατρον. Αλλά βωβόν εις την πλατείαν, όχι εις την σκηνήν.

-Ονομάζετε, λοιπόν, ομιλίαν τους γραπτούς διαλόγους, που προβάλλονται επί της οθόνης, μεταξύ των σκηνών;

-Ο Θεός να με φυλάξη, κύριε. Είναι η μόνη περίστασις, που τα πρόσωπα του κινηματογράφου εκστομίζουν κοινοτοπίες, με το χειρότερον δυνατόν ύφος. Παρατηρήστε δύο ερωτευμένους της οθόνης. Νομίζετε, ότι ομιλούν την γλώσσαν των αγγέλων, που δεν ακούσθηκε ποτέ από ανθρώπινα χείλη. Όταν η οθόνη αναλάβη να μας πληροφορήση εγγράφως, τι λένε μεταξύ των, ο θεατής καταλαμβάνεται από αηδίαν. Γι΄αυτό ακριβώς, όσον χειροτέρα είνε μια ταινία, τόσον περισσότερον  γραπτόν κείμενον μας παρουσιάζει. Η καλλιτέρα ταινία είνε εκείνη, που έχει τα ολιγώτερα γράμματα και μας αφήνει να συνεννοούμεθα απ΄ευθείας με τους ήρωάς της.

Και ο εχθρός του ομιλούντος κινηματογράφου κατέληξεν:

-Αύριον θα αρχίσουν να ομιλούν και οι ήρωες της οθόνης, όπως ομιλούν και οι ήρωες της σκηνής. Και τότε οι κουφοί, που είνε ήδη οι ευτυχέστεροι από τους θεατάς του θεάτρου, θα είνε και οι ευτυχέστεροι των θεατών της εκφυλισμένης οθόνης.

Παύλος Νιρβάνας

(Αναγνωρίζουμε σε αυτό το κείμενο του Παύλου Νιρβάνα το πρόβλημα της αφήγησης που σχετίζεται με αυτό του ρυθμού, το οποίο έχει να κάνει με το μοντάζ, με το ρυθμό που δίνει ο σκηνοθέτης και ο μοντέρ στο υλικό που ήδη έχει γυρίσει. Ένα πρόβλημα που υπάρχει και στο μυθιστόρημα, το οποίο ο Νιρβάνας τόσο άξια είχε υπηρετήσει. Ουσιαστικά φτάνουμε ξανά στο πρόβλημα: Ο ομιλούν κινηματογράφος κατά πόσο είναι βωβός; Πόσο χρειάζονται όλοι αυτοί οι ακατάσχετοι διάλογοι, τα λόγια που οι εικόνες έχουν περιγράψει ή θα περιγράψουν; Ένα πρόβλημα που και σήμερα, το 2009, απασχολεί θεωρητικούς και σκηνοθέτες του κινηματογράφου. Για την ανιγραφή και το σχολιασμό, Γιάννης Φραγκούλης.) 

ΠΑΥΛΟΣ ΝΙΡΒΑΝΑΣ