ΠΙΣΩ

Απολογισμός του Φεστιβάλ

Έχουν τελειώσει οι προβολές των ταινιών, ο χειμερινός και ο θερινός κινηματογράφος αποχαιρετούν το Φεστιβάλ, έχει φτάσει η ώρα του αποχαιρετισμού, πρέπει να τα «μαζεύουμε» σιγά-σιγά για να γυρίσουμε στην «έδρα» μας. Κυριακή 6 Σεπτεμβρίου 2009. Βαθιά, μέσα στη σκέψη μου, θα πρέπει να το παραδεχτώ, είναι οι πρόωρες εκλογές που «ξαφνικά» ο Πρωθυπουργός ανακοίνωσε, αν και αυτό συζητιόταν για καιρό και ήταν ουσιαστικά αναμενόμενο. Όση αδιαφορία και αν μου έχει προκαλέσει η σύγχρονή μας πολιτική σκηνή, όση μελαγχολία και αν μου μεταδίδουν οι λόγοι πολιτικών, που προσπαθούν να διαχειριστούν την εξουσία αυτής της χώρας, τόση ευεξία μου μεταδίδουν πολιτιστικά γεγονότα όπως το Φεστιβάλ της Κω που μόλις έχει τελειώσει.

Η πολιτική, ο πολιτισμός και η καθημερινότητα βρίσκονται εδώ στον πυρήνα όλων των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ, στις ταινίες, στην έκθεση φωτογραφίας, στις συνεντεύξεις τύπου και στην επίσκεψη στο Ασκληπιείο, όπου έγινε η αναπαράσταση του όρκου του Ιπποκράτη. Δεν μπορώ όμως, όσο και να προσπαθώ, να ξεχωρίσω αυτές τις τρεις συνιστώσες του χαρακτήρα του Φεστιβάλ. Με αυτό τον τρόπο η πολιτική βρίσκει τον ουσιαστικό χώρο της, ο πολιτισμός συνδέεται με αυτή για να μεταφράσει την καθημερινότητα, να μπορέσουν όλοι, όσοι έχουν δει τις ταινίες, να μπουν σε αυτή τη διαδικασία μετάφρασης και απόδοσης της πραγματικότητας, με τον καθαρά δικό του τρόπο, ο καθένας. Κατά συνέπεια, δεν μπορώ και εγώ να είμαι αντικειμενικός, όσο και να προσπαθώ, η αντικειμενικότητα που προσπαθώ να κατακτήσω, για να κάνω έναν απολογισμό του Φεστιβάλ, νικιέται από τα συναισθήματα που με κατακλύζουν κάθε φορά που βλέπω μια ταινία, αυτά που με αναγκάζουν να εμπλακώ όλο και περισσότερο στο γενικότερο πολιτισμικό τοπίο, στο οποίο πρωταγωνιστούν καθημερινοί άνθρωποι, σαν και εμένα, δημιουργώντας έργα τέχνης. Σε αυτό το πλαίσιο θα κινηθεί αυτός ο απολογισμός που θα επιχειρήσω εδώ.

ΟΙ ΤΑΙΝΙΕΣ

Ο χαρακτήρας του Φεστιβάλ διαμορφώνεται από τις ταινίες που προβάλλονται σε αυτό. Αυτό που εισπράττει ο θεατής και αυτό που θα διαμορφώσει την άποψη του, η οποία θα είναι τελικά μια άποψη για μια πτυχή της πραγματικότητας, αυτά έρχονται από το κείμενο που οι ταινίες βγάζουν προς τα έξω. Είναι πολύ σπάνιο να βλέπουμε τόσες πολλές ταινίες που εστιάζουν τη θεματική τους αποκλειστικά και μόνο στον άνθρωπο και πιο συγκεκριμένα στις δοκιμασίες που αυτός περνά.

Έχουμε λοιπόν την ανθρώπινη υπόσταση σε μια στιγμή ή σε μια περίοδο κρίσης. Κατά συνέπεια, ο άνθρωπος ανοίγεται και η συνείδησή του επικοινωνεί με το κοινωνικό υποσυνείδητο και με τα πεπραγμένα στο κοινωνικό πεδίο, είναι λοιπόν η στιγμή που η ύπαρξή του ακουμπά την αιτία της, φτάνει στο θείο. Το ιδεαλιστικό και το υλικό γίνονται ένα, ακολουθώντας τη μαρξιστική διαλεκτική, έχουμε την πλήρη ολοκλήρωση του ανθρώπινου χαρακτήρα, την ουσιαστική κοινωνικοποίησή του. Οι ταινίες στο Φεστιβάλ της Κω αυτό μας δείχνουν. Ο θεατής γίνεται αποδέκτης αυτού του μηνύματος και συγχρόνως πομπός αυτών που έχει επεξεργαστεί και διαμορφώνει, αφού η κάθε ταινία τον προτρέπει να το κάνει. Για να γίνει αυτό θα πρέπει να εμπλακεί στο φιλμικό κείμενο και να το δει βιωματικά.

Ο κινηματογράφος, με αυτό τον τρόπο, βρίσκει τον ουσιαστικό του ρόλο: εκτός από τέχνη είναι και επικοινωνία. Σε αυτό το δυισμό ελλοχεύουν η πολιτική, ο πολιτισμός και η πραγματικότητα, γίνονται ένα και αυτή η ολοκλήρωση της επικοινωνίας ανοίγεται στο κοινωνικό σύνολο, αφού ταινίες που σπάνια βλέπουμε ακόμα και σε φεστιβάλ, εδώ μας βάζουν στο δρόμο που οδηγεί στην αντίληψη που μας επιβάλλει το σεβασμό, την αγάπη και την προσέγγιση στα άτομα που αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα υγείας, που δοκιμάζονται και έχουν την ανάγκη μας.

Για παράδειγμα η ταινία «The day Benni woke up from coma» («Η ημέρα που ξύπνησε ο Μπένι από το κώμα»), της Ulrike Baur, γερμανική παραγωγή, δεν κάνει τίποτε άλλο από το να μιλά για αυτή την ανάγκη επικοινωνίας και να δηλώνει, τελικά, ότι αυτή η επικοινωνία ή η αγάπη, όπως λέει η ταινία, είναι το καλύτερο γιατρικό.

ΤΟ ΚΟΙΝΟ

Οι περισσότερες ταινίες μίλαγαν για αυτό το συναίσθημα της αγάπης. Είναι αυτονόητο ότι όποιος βλέπει με προσοχή αυτές τις ταινίες εισπράττει την ανάγκη για αγάπη και ο ψυχικός του κόσμος έρχεται σε επαφή με αυτόν των δημιουργών των ταινιών. Λέω των δημιουργών διότι σε αυτές τις ταινίες τόσο ο σκηνοθέτης και ο σεναριογράφος όσο και οι πρωταγωνιστές είναι δημιουργοί των ταινιών. Αυτόματα, το κινηματογραφικό κείμενο δεν είναι κάτι το απρόσωπο και το ελιτίστικο, αλλά είναι απόλυτα καθημερινό και, με αυτό το δεδομένο, είναι πιο εύκολο ο θεατής να επικοινωνήσει και να ταυτιστεί με αυτό.

Με αυτή την οπτική, η άποψη ότι αυτές οι ταινίες ψυχοπλακώνουν, ότι είναι δύσκολο ή ανυπόφορο να τις δούμε, ειδικά το καλοκαίρι, καταρρίπτεται, για να πάμε σε μια άλλη άποψη που λέει ότι αυτός ο τρόπος επικοινωνίας μας κάνει καλό, λειτουργεί ψυχοθεραπευτικά για εμάς. Τελικά, καταρρίπτεται και η άποψη που θέλει τις ταινίες να τις ξεχωρίζει σε καλοκαιρινές ή μη, κάτι που πάντα πίστευα ότι ήταν μια ανούσια και ανόητη αντίληψη. Φτάνω σε αυτό το συμπέρασμα, αφού είδα τις ταινίες αλλά και αφού είδα ότι το κοινό της Κω ανταποκρίθηκε και γέμισε τις αίθουσες, ειδικά του θερινού κινηματογράφου, αγνοώντας τα κουνούπια που είχαν βαλθεί να αποσπάσουν την προσοχή μας. Αρκετές φορές γύρισα και είδα πρόσωπα προσηλωμένα στην οθόνη, συγκινημένα, δακρυσμένα αρκετές φορές, κάτι που δεν το έχω δει παρά στα μεγάλα φεστιβάλ.

Το κοινό, λοιπόν, επιβάλλει την ανάγκη να συνεχιστεί αυτό το Φεστιβάλ, να γίνει θεσμός, χαρίζοντάς του την επιτυχία, δικαιώνοντας τους οργανωτές, ειδικά τη Λουκία Ρικάκη που επέλεξε τις ταινίες. Τόσα χρόνια που παρακολουθώ τα ελληνικά κινηματογραφικά φεστιβάλ, ομολογώ ότι αυτό το φαινόμενο το έχω συναντήσει πολύ λίγες φορές και αποκλειστικά και μόνο σε αυτά τα φεστιβάλ στα οποία η αγάπη, το πάθος και ο έρωτας των διοργανωτών για αυτό που κάνουν φαίνονται στο τελικό αποτέλεσμα, στη διοργάνωση.

ΑΙΘΟΥΣΕΣ ΚΑΙ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

Ένα άλλο σημαντικό γεγονός για αυτό το Φεστιβάλ είναι ότι και οι δύο αίθουσες που χρησιμοποιήθηκαν ήταν πολύ καλές, από όλες τις απόψεις. Δεν υπήρξαν τεχνικά προβλήματα και οι συνθήκες προβολής ήταν άριστες. Η χειμερινή και η θερινή αίθουσα, Ορφέας ήταν το όνομα και των δύο, ήταν ο πόλος έλξης του κινηματογραφόφιλου κοινού.

Η χειμερινή αίθουσα ήταν δίπλα από την κεντρική πλατεία, στην άκρη του λιμανιού, ακριβώς δίπλα από το δρόμο που οδηγεί στην τουριστική αγορά και στα μπαράκια. Στην πλατεία της Δημοτικής Αγοράς, στην πλατεία Ελευθερίας, μαζεύεται ο περισσότερος κόσμος, στις καφετέριες και στα εστιατόρια, από αυτό το πλήθος που διασκεδάζει «κλέβει» το Φεστιβάλ και η χειμερινή του αίθουσα γεμίζει. Λιγότερος κόσμος το πρωί, περισσότερος το απόγευμα και αρκετός το βράδυ.

Από τις 9 ώρα το βράδυ και έπειτα, ο θερινός κινηματογράφος, στην παραλιακή οδό που φεύγει από το λιμάνι και περνά από τα εστιατόρια και τα κλαμπ, γεμίζει μέχρι αργά το βράδυ. Αν και δεν είναι τόσο κοντά στο κέντρο, η Κως έχει καταφέρει να φτιάξει δρόμους-περατζάδες, βοήθησαν και οι ποδηλατόδρομοι σε αυτό, το σημείο που βρίσκεται ο θερινός κινηματογράφος Ορφέας είναι στο ευρύτερο κέντρο της πόλης, τα βήματά σου σε οδηγούν άνετα εκεί.

Είναι πράγματι εντυπωσιακό να βλέπεις από την πρώτη κιόλας διοργάνωση το κοινό να πηγαίνει να βλέπει ταινίες, να μη βλέπουμε στις αίθουσες μόνο τους «φεστιβαλικούς», δηλαδή τους σκηνοθέτες και τους προσκεκλημένους του Φεστιβάλ. Εντυπωσιακό και ευχάριστο. Πιο εντυπωσιακό είναι ότι το θέμα τραβά την προσοχή του κόσμου, ενώ θα έπρεπε, σύμφωνα με τις αντιλήψεις αυτών που δεν τολμούν, να το φοβίζουν.

Στο χειμερινό κινηματογράφο είχα την ευκαιρία να δω την έκθεση για την ψώρα. Μαζί με εμένα, το κοινό ενημερώνεται, με καθαρά πληροφοριακό, αλλά και με καλλιτεχνικό τρόπο μαθαίνει για μια ασθένεια που οι προκαταλήψεις της έχουν δώσει μια τρομερή φήμη που οι περισσότεροι τη φοβούνται. Βλέπουμε στις φωτογραφίες χαρούμενους και όμορφους ανθρώπους που μαθαίνουμε ότι έχουν ψώρα. Ένα ακόμα ταμπού καταρρίπτεται.

Την Παρασκευή, το Φεστιβάλ και ο Δήμος της Κω είχαν την εξαιρετική ιδέα να οργανώσουν μια εκδρομή στο Ασκληπιείο του Ιπποκράτη. Λίγο μακριά από την πόλη, σε έναν καταπράσινο λόφο, το Ασκληπιείο περιλαμβάνει το ναό, τα περιβάλλοντα κτίσματα και το χώρο όπου γινόταν η τελετή του Ιπποκρατικού όρκου. Ο χώρος είναι επιβλητικός. Ο ναός ήταν κάτω από τον καταπράσινο (και σήμερα) λόφο. Μια φαρδιά σκάλα από επεξεργασμένη πέτρα κατεβαίνει από το λόφο και οδηγεί στο βωμό. Ανάμεσα στους επισκέπτες, οι προσκεκλημένοι του Φεστιβάλ αφού περιηγηθήκαμε στον αρχαιολογικό χώρο, την προσοχή μας τράβηξε μια μουσική που έμοιαζε να πλησιάζει. Η πομπή των γυναικών κατέβαινε αργά-αργά τη σκάλα, δύο σειρές δεξιά και αριστερά, σταματούν και στέκονται δεξιά και αριστερά από το βωμό, ενώ έχει κατέβει ο Ιπποκράτης ακολουθούμενος από τους μουσικούς που έπαιζαν τον αρχαίο αυλό τους. Οι γυναίκες-ιέρειες τον παίρνουν φτάνει στον ιερό χώρο, μέσα στο ναό και εκεί δίνει τον όρκο. Αυτή η αναπαράσταση του Ιπποκρατικού Όρκου ήταν συγκλονιστική. Γίνεται, μας είπαν, πολύ σπάνια, έγινε για εμάς και έδεσε με όλο αυτό το περιβάλλοντα συναίσθημα που μετέδιδαν οι ταινίες.

ΤΟ ΚΛΕΙΣΙΜΟ

Το Σάββατο 5 Σεπτεμβρίου 2009 έγινε το κλείσιμο του Φεστιβάλ. Στο θερινό κινηματογράφο Ορφέα, όπως και στο Φεστιβάλ Ecofilms στον εκεί θερινό κινηματογράφο, έγινε η τελετή λήξης του Φεστιβάλ. Στιγμή που βαραίνει. Κάνεις ένα γρήγορο απολογισμό, τι είδες, τι έζησες τι έκανες. Μετά όμως από πέντε μέρες γεμάτες τέχνη και συλλογικότητα μπορούμε πλέον να μιλάμε στο δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο. Τι είδαμε, τι ζήσαμε και τι κάναμε, λοιπόν. Η τελετή αποκτά ουσία και δίνουμε το ραντεβού για του χρόνου, την ίδια εποχή.

Πριν να φύγουμε η ταινία «Εγκεφαλικό» («Stroke»), της Katarina Peters, κλείνει επίσημα το Φεστιβάλ. Την είχαμε δει στο Φεστιβάλ Ecofilms, μας συγκίνησε και αυτή τη φορά. Ο εκπληκτικός τρόπος κινηματογράφησης του εγκεφαλικού που είχε πάθει ο άντρας της, της διαδικασίας που ακολούθησε μέχρι να βρει ξανά τον εαυτό του, να ξεκινήσει πάλι να παίζει τσέλο.

Την επόμενη μέρα, την Κυριακή, προβάλλονται οι βραβευμένες ταινίες, αλλά και άλλες ταινίες από το Πανόραμα, ελληνικές ταινίες που αξίζουν την προσοχή μας. Την ίδια μέρα, το απόγευμα, εμφανίζεται στο Ωδείο η Yolla Khalife, η οποία συμμετείχε στην ταινία «Ε! Μην ξεχάσεις το κύμινο» («Hey! Don’t forget the cumin»), συριακή παραγωγή της Hala Al Abdalla Yakoub, μια ταινία που κάνει περιήγηση στη Μεσόγειο, με ένα μουσικό τρόπο, αφηγούμενη συγχρόνως τα σημαντικά προβλήματα των λαών της Μεσογείου που δοκιμάζουν τη διαβίωση των κατοίκων της, φτάνοντάς τους μέχρι το θάνατο και την αυτοκτονία. Η Yolla Khalife τραγούδησε μεσογειακά άσματα, μας ταξίδεψε μακριά, όπως και τους παρευρισκόμενους στη Συνέντευξη Τύπου της Πέμπτης, ακόμα και τους περαστικούς, βάζοντας τότε τον κοινωνικό περίγυρο της Κω μέσα στο Φεστιβάλ, σε μια αυθόρμητη πρόσκληση από μια σκηνοθέτιδα.

Οι Συνεντεύξεις Τύπου ήταν μια ευκαιρία να συζητήσουμε αναλυτικά (και εξαντλητικά) για τις ταινίες. Η παρουσία των σκηνοθετών ή των παραγωγών των ταινιών που είχαν προβληθεί την περασμένη μέρα, μας έδινε αυτή την ευκαιρία. Αυτή η κουβέντα, που γινόταν από τις 12 το μεσημέρι μέχρι τις 2.30 μ.μ., στην πλατεία Ελευθερίας ήταν η συνέχεια αυτής που είχε ξεκινήσει την προηγούμενη μέρα, μετά την προβολή της ταινίας, στον κινηματογράφο.

Προσπάθησα να αποδώσω το κλίμα και τη λειτουργία του Φεστιβάλ όλες αυτές τις μέρες. Να περιγράψω πως ζήσαμε μια μοναδική εμπειρία, τελικά να πω ότι αυτό το Φεστιβάλ θα μπορούσε να είναι ένας ακόμα τουριστικός μαγνήτης για την Κω. Αυτό φαίνεται ότι το κατάλαβε ο Δήμαρχος από την πρώτη στιγμή και το ραντεβού για το 2010 ανανεώθηκε πριν καλά-καλά λήξουν οι εργασίες της 1ης διοργάνωσής του. Θα τα πούμε του χρόνου, λοιπόν, στη γοητευτική Κω.

Γιάννης Φραγκούλης

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΦΕΣΤΙΒΑΛ