ΠΙΣΩ

Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης

O κινηματογράφος σε μια ταινία

Η τελευταία φορά που επισκέφθηκα το Μουσείο Κινηματογράφο Θεσσαλονίκης ήταν πριν δύο χρόνια, κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ, το Νοέμβριο. Ήδη είχαν αρχίσει να γκρεμίζουν κάποιους μεσότοιχους και φαινόταν όλο σαν ένα ξεκοιλιασμένο κουφάρι. Μου είχε πει ο Βασίλης Κεχαγιάς, ο καλλιτεχνικός του διευθυντής, ότι θα γίνει επιτέλους μουσείο. Δεν μπορούσα να καταλάβω τις ακριβώς εννοούσε, αυτός είχε δει τα σχέδια, είχε μια καλύτερη εικόνα από εμένα.

Στις 12 Ιουνίου 2009, με την ευκαιρία ενός σεμιναρίου που έκανα με το Γιάννη Μήτρου στη Θεσσαλονίκη, αποφάσισα να το επισκεφθώ και να κάνω ένα ρεπορτάζ. Είχα τηλεφωνήσει πιο μπροστά για να ετοιμάσουν όλα τα υλικά, να μην τα ζητήσω την τελευταία στιγμή. Στην εξώπορτα είδα την πρώτη αλλαγή, μια σύγχρονη πόρτα που άνοιγε αυτόματα και σε καλωσόριζε σε ένα χώρο μοντέρνο, με νέα αισθητική. Αυτή ήταν η πρώτη ματιά.

Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΕ ΜΟΥΣΕΙΟ

Θυμάμαι, το 1997, που εγκαινιάστηκε με υπουργό Πολιτισμού τον Ευάγγελο Βενιζέλο, το Μουσείο έδινε την εικόνα του χώρου που ανάμεσα στα γραφεία βρέθηκε κενός χώρος για να βάλουν κάποια εκθέματα. Μόνο μουσείο δε θύμιζε. Τα εκθέματα αυτά τα είχα δει και στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας, τότε, στην Κανάρη, κοντά στο Κολωνάκι. Άντε να είχε λίγο περισσότερα. Αλλά μουσείο δεν ήταν. Οι δύο αίθουσες του φιλοξενούσαν τους φοιτητές του Τμήματος Κινηματογράφου του Πανεπιστημίου και, κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ, μπορούσε να δει κάποιος ταινίες πιο «δύσκολες» στην ανα΄γνωση, πολύ κινηματογραφοφιλικές. Έτσι χαμογελούσαμε λοξά και λέγαμε ότι ήταν ένα μουσείο. Όμως δεν είμαστε ικανοποιημένοι.

Συνηθίζεται ένα μουσείο να είναι ο χώρος εκθεμάτων και μια ευκαιρία να σκεφτεί ο επισκέπτης για την ιστορία και τον πολιτισμό, βλέποντας αυτά τα εκθέματα. Ο κινηματογράφος όμως είναι πολύ διαφορετικός από τις άλλες τέχνες. Είναι η μοναδική τέχνη που συνδυάζει την κίνηση, την αρχιτεκτονική, τη ζωγραφική, το φως, τον ήχο, άρα το ακίνητο έκθεμα κάθεται μελαγχολικά και δε σου δημιουργεί την ανάγκη να δεις πως η τέχνη του κινηματογράφου έχει γεννηθεί. Κατά συνέπεια, ένα μουσείο κινηματογράφου θα πρέπει να είναι κάτι το ζωντανό, να συνδυάζει το σύγχρονο και το παλιό, να αφήνει μια διέξοδο στο μέλλον, να είναι ιστορία και εξέλιξη, τελικά να είναι κάτι το καθημερινό. Με άλλα λόγια να είναι μια αφήγηση, μια ταινία.

Μπαίνοντας κανείς στο Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης βουτά σε μια σύγχρονη αρχιτεκτονική παρέμβαση εσωτερικού χώρου. Στα δεξιά ο χώρος που μπορείς να πιεις ένα καφέ. Ακριβώς δίπλα ένας διάδρομος που δίνει την αίσθηση της προοπτικής, όπως αυτή υπάρχει στη φωτογραφία, με εικαστικές παρεμβάσεις δεξιά και αριστερά, άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο φωτισμένες. Περπατώντας, ανακαλύπτεις πόρτες που οδηγούν σε διάφορα δωμάτια ή ανοίγματα που σε βάζουν μέσα σε ένα χώρο εκθεμάτων. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτός ο διάδρομος που είναι απόλυτα ευθύς, αλλά και ο εσωτερικός που είναι κυκλικός, είναι η ραχοκοκαλιά στην οποία συνδέονται τα διάφορα μέρη του οργανισμού που έχουμε μπροστά μας, του μουσείου.

Όπως ακριβώς σε μια ταινία: η κεντρική αφήγηση και οι παράλληλες που φτιάχνουν χαρακτήρες, διαφορετικά περιβάλλοντα, διαφορετικά επίπεδα αφήγησης, όλα αυτά συνδέονται αρμονικά για να δομήσουν έναν οργανισμό, την ενιαία αφήγηση της ταινίας. Στο Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης αυτή η ενιαία, τελική αφήγηση είναι η γέννηση και η εξέλιξη του κινηματογράφου στην Ελλάδα. Το μουσείο, με αυτό τον τρόπο ζωντανεύει με την παρουσία του επισκέπτη και γίνεται σε πολλά σημεία διαδραστικό.

Ο ΖΩΝΤΑΝΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ

Όπως ανέφερα ήδη ένα μουσείο κινηματογράφου θα πρέπει να είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Για να είμαι πιο ακριβής ένας οργανισμός που βρίσκεται σε κατάσταση ύπνωσης και ζωντανεύει απότομα όταν κάποιος τον επισκέπτεται. Εδώ λοιπόν ο επισκέπτης θα πρέπει να ξαφνιάζεται και να ανακαλύπτει, να βρίσκει στοιχεία ήδη γνωστά σε αυτόν και να τα συνδέει με καινούργιες αναφορές. Αυτό γίνεται στο Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Βαδίζοντας το διάδρομο που βρίσκεται δεξιά από την είσοδο αισθάνεσαι την εναλλαγή των φωτοσκιάσεων, έτσι όπως αυξάνεται ή μειώνεται το φως σε μια ταινία.

Ξαφνικά σε ένα άνοιγμα έχουμε μια μικρή βιντεοκάμερα. Κάποιος θα την άφησε, σκέφτεσαι. Την προσοχή σου τραβούν τα εκθέματα και αριστερά σου μια σύγχρονη οθόνη τηλεόρασης. Εκεί βλέπεις τον εαυτό σου. Σου δηλώνεται ότι είσαι πλέον μέσα σε αυτόν οργανισμό και είσαι ένα μέρος του. Ξαφνιάζεσαι. Πλέον τα εκθέματα είναι δικά σου, ο χώρος είναι οικείος, είσαι μέσα στον κινηματογράφο, είσαι και εσύ ένα έκθεμα, αφού ο κινηματογράφος ολοκληρώνεται με την παρουσία του θεατή.

Ένας κυκλικός διάδρομος σε παρασέρνει για να σου κλείσει το μάτι όταν κάποιοι χώροι, αόρατοι από μακριά, σε βάζουν στα διαφορετικά στάδια της γέννησης και της εξέλιξης του κινηματογράφου. Για παράδειγμα, η ραπτομηχανή που ράβει ένα ρούχο, ενώ ρούχα κρέμονται από τον τοίχο που βρίσκεται πίσω από τη ραπτομηχανή, σα να τα ξέχασε μια ράφτρα και στον απέναντι τοίχο φωτογραφίες με ρούχα και ηθοποιούς που τα φορούν. Γυρίζεις να δεις το καινούργιο και αισθάνεσαι ότι όλο και κάτι θα ανακαλύψεις. Αυτή η ξέφρενη πορεία σε ζαλίζει ευχάριστα. Κάπου εκεί νομίζεις ότι κάποιος σε κρυφοκοιτάει και σου χαμογελάει, σα να σε ρωτά αν είσαι ευχαριστημένος με όλα αυτά που είδες. Γυρνάς. Δε βλέπεις κανένα ή, μερικές φορές, τον υπάλληλο που πολύ ευγενικά απλά, διακριτικά, παρατηρεί.

ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΛΙΟ ΣΤΟ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ

Ο κινηματογράφος είναι μια τέχνη που συνεχώς εξελίσσεται. Ένα καλό μουσείο θα πρέπει να δείχνει αυτή την εξέλιξη και, μέσα στον περιορισμένο χώρο του, να δείχνει την αρχή και το τέλος των μεγάλων περιόδων, όπως η αρχή και το τέλος μιας σεκάνς που μας αφήνουν να φανταστούμε την αφήγηση που λείπει. Αυτή η έλλειψη είναι η πιο δημιουργική, γιατί σε προκαλεί να δημιουργήσεις πάνω σε κάτι που σου προσφέρεται. Έτσι και σε αυτό το μουσείο. Τα πρώτα βήματα του κινηματογράφου, ο μεσοπόλεμος, η μεταπολεμική εξέλιξή του, η τηλεόραση,  ένα σκηνικό που θα μπορούσε να ήταν βγαλμένο από μια ταινία, η σύγχρονη τεχνολογία. Σημεία μιας διαδρομής που σε καλούν να τα συμπληρώσεις με τις μνήμες σου από τις ταινίες που έχεις δει.

Όταν φτάνεις στο τέλος του κυκλικού διαδρόμου έχεις περάσει από όλα τα στάδια και έχεις πάρει μια καλή γεύση από τον ελληνικό κινηματογράφο. Εκεί αρχίζεις πάλι από την αρχή: οι αδελφοί Μάνακια, οι πρώτοι κινηματογραφιστές σε οδηγούν σε ένα χαλί που δεν είναι τίποτε άλλο από αφίσες του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, από το παλιότερο μέχρι το περυσινό. Αυτό το χαλί που σε οδηγεί στα εκθέματα, από παλιά μηχανήματα, λήψης και προβολής, ήχους κ.ά. που σε αφήνουν να σκεφτείς όλη αυτή την εξέλιξη. Από το 1890 μέχρι σήμερα.

Εδώ το παλιό και το καινούργιο είναι σημεία μιας πορείας που είναι ατελής. Περιμένουμε το πιο καινούργιο, το νέο μηχάνημα, το πιο τέλειο. Όμως όλα αυτά γίνονται για την προβολή μιας σειράς εικόνων για τους θεατές. Και αυτή η σειρά εικόνων βρίσκεται σε έναν τοίχο όπου ένα παιδί παρακολουθεί την αφήγηση του πως γεννήθηκε ο κινηματογράφος στην Ελλάδα, τους αδελφούς Μανάκια. Το παιδί είσαι εσύ. Ή θα μπορούσε να είσαι εσύ. Ή, καλύτερα, θα ήθελες να ήσουν εσύ.

Σε αυτό το σημείο το Μουσείο σε γοητεύει. Γίνεται το σπίτι του κινηματογράφου. Όταν θα δεις πλέον μια ταινία θα ξέρεις το πώς αυτή έγινε, τι κουβαλά πίσω της, ποια είναι η ιστορία του κινηματογράφου, αφού αυτή η σειρά εκθεμάτων σε τσιγκλά να πας να διαβάσεις για την ιστορία και την αισθητική της Έβδομης Τέχνης.

Και φεύγεις. Μαζί σου παίρνεις αυτή την κινηματογραφική ατμόσφαιρα. Βγαίνεις στις προβλήτες, δίπλα από τις κινηματογραφικές αίθουσες Τζον Κασσαβέτης και Σταύρος Τορνές. Βλέπεις την κίνηση μέσα στο λιμάνι και έξω από αυτό, δεξιά ο Λευκός Πύργος και μπροστά σου η θάλασσα όπου ένα καράβι στέκεται ακίνητο. Μήπως είναι αυτό που έβλεπε ο ένας από τους αδελφούς Μανάκια στην ταινία «Το βλέμμα του Οδυσσέα», του Θόδωρου Αγγελόπουλου;

ΦΕΥΓΕΙΣ

Ναι, φεύγεις, αλλά είσαι γεμάτος από εικόνες. Αισθάνεσαι την ανάγκη να ευχαριστήσεις τον υπάλληλο του μουσείου ή τον καλλιτεχνικό του διευθυντή για αυτό το συναρπαστικό ταξίδι που σου προσέφερε στον κόσμο της Έβδομης Τέχνης.

Δεν αναφέρθηκα σε όλα τα εκθέματα. Μπορεί να τα μπέρδεψα λίγο για να σας αφήσω τη χαρά να κάνετε τις δικές σας ανακαλύψεις, να βρείτε τα δικά σας στοιχεία του κινηματογράφου που έχετε αγαπήσει και να συγκινηθείτε όπως και εγώ. Ας είναι αυτό το δώρο μου σε εσάς. Να ξέρετε ότι στη Θεσσαλονίκη σας περιμένει ένα αξιόλογο Μουσείο, σύγχρονο και ζωντανό, το Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Είναι ανοιχτό από τις 10 το πρωί μέχρι νωρίς το βράδυ.

Γιάννης Φραγκούλης

ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ