ΠΙΣΩ

30 χρόνια Ευρωπαϊκή Ένωση

ΜΙΑ ΠΟΡΕΙΑ ΧΩΡΙΣ ΠΥΞΙΔΑ

Πριν 30 χρόνια η Ελλάδα έκανε το μεγάλο και αποφασιστικό βήμα: το 1978, επί κυβέρνησης Κωνσταντίνου Καραμανλή, η Ελλάδα αποφάσισε να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πλήρης ένταξή της έγινε με το που μπήκε η νέα χιλιετηρίδα και για να γίνει αυτό έπρεπε να παρθούν σκληρά μέτρα για τους Έλληνες, εργαζόμενους και συνταξιούχους, έτσι ώστε να έρθει η οικονομική σύγκλιση.

ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ

Πριν να αναφερθούμε στην κινηματογραφική πτυχή αυτού του θέματος, καλό θα ήταν να θίξουμε κάποια σημεία του πολιτικού παρασκηνίου που χαρακτηρίζει αυτό το προσκήνιο που εμείς κάθε μέρα το βλέπουμε και το ζούμε.

Η Ελλάδα δεν ήταν έτοιμη, τότε το 1978, να μπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (Ε.Ο.Κ.), όπως λεγόταν τότε, ήταν μια «κοινότητα» δύο ταχυτήτων: η μία ταχύτητα ήταν αυτή των οικονομικά ισχυρών, οι οποίοι εν πολλοίς ταυτίζονταν με τις χώρες που συμμετείχαν και συμμετέχουν στους G8, και η άλλη αυτή των οικονομικά ασθενέστερων, οι οποίοι δεν έβλεπαν να έρχονται τόσα κονδύλια που να τους βοηθήσουν στην οικονομική τους ανάπτυξη, κατά συνέπεια δεν έβλεπαν σα στόχο την εξίσωσή τους με τις πλουσιότερες χώρες. Υπήρχαν δύο κόσμοι στην Ε.Ο.Κ.: αυτές οι χώρες που αποφάσιζαν και καρπώνονταν το μεγαλύτερο μέρος του οικονομικού πλούτου και αυτές που απλά τις υπηρετούσαν.

Το ερώτημα που ετέθηκε, πριν ακόμα παρθεί η απόφαση να κάνουμε οποιαδήποτε ενέργεια για την ένταξή μας στην Ε.Ο.Κ., ήταν η εξέταση του στόχου, αν μας συνέφερε, δηλαδή, να ενταχθούμε σε αυτή την οικονομική κοινότητα ή αν θα προσανατολιζόμαστε στο λεγόμενο Τρίτο Κόσμο, σε αυτούς που δεν είναι οικονομικά ανεπτυγμένοι, αλλά η οικονομική συνεργασία μαζί τους αποδίδει με έναν αμφίδρομο τρόπο. Δυστυχώς το ερώτημα αυτό δεν απαντήθηκε ποτέ.

Τρία χρόνια μετά είχαμε την πτώση της κυβέρνησης της Ν.Δ. και την άνοδο στην εξουσία του Πα.Σο.Κ. Η πορεία της Ελλάδας ήταν γραμμή που προσπαθούσε να ελιχθεί ανάμεσα σε αυτούς τους δύο κόσμους: στην ενιαία Ευρώπη και στον Τρίτο Κόσμο, κρατώντας ίσες αποστάσεις και από τους δύο. Πολύ συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι αυτή η εξωτερική και οικονομική στρατηγική μας βοήθησε να αναδιαρθρώσουμε μέχρι ενός βαθμού τις δομές της εσωτερικής μας οικονομίας και της κοινωνίας, δεν μπορούσε όμως να είναι η κινητήρια δύναμη του οχήματος που θα μας οδηγούσε στην ανάπτυξη. Θα εξετάσουμε αργότερα τι σημαίνει αυτός ο όρος «ανάπτυξη».

Μετά από τις κυβερνήσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή, του Ανδρέα Παπανδρέου, του Κώστα Μητσοτάκη, έπρεπε, μετά από 20 και πλέον χρόνια, να αποφασίσουμε, μετά το 2000, που θέλουμε να πάμε, μην έχοντας πλέον άλλη επιλογή, έχοντας αποκοπεί από τον υπόλοιπο κόσμο, να πιέσουμε τις κοινωνικές και οικονομικές δομές της Ελλάδας για να φτάσουμε σε ένα σημείο που θα γινόμαστε αποδεκτοί από το διευθυντήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πλέον. Οι οικονομικές θυσίες έγιναν, ακόμη μια φορά από αυτούς που δεν έλεγχαν τις δυνάμεις παραγωγής, από το εργατικό δυναμικό, σε όλες τις κοινωνικές βαθμίδες του. Τα αποτελέσματα τα ζούμε σήμερα. Η κυβέρνηση Κωνσταντίνου Σημίτη ήταν αυτή που έπρεπε να πάρει τις τελικές αποφάσεις. Σε αυτή, θα λέγαμε, έτυχε ο κλήρος. Δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά, δεν μπορούμε όμως να ξέρουμε αν ήθελε να κάνει κάτι άλλο, αν και για αυτό αμφιβάλλουμε.

Τώρα μπορούμε να θέσουμε το κεφαλαιώδους σημασίας ερώτημα: Τι σημαίνει για εμάς ανάπτυξη; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα έρχεται από μια σοβαρή μελέτη των γεωπολιτικών συντεταγμένων, δηλαδή από το γεωγραφικό χώρο της Ελλάδας, τη στρατηγική της σημασία, την ιστορία και τον πολιτισμό της, την εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας. Η οικονομική ανάπτυξη σχεδιάζεται για να δώσει τους πόρους να εξελιχθεί μια κοινωνία προς μια ήδη επιλεγμένη κατεύθυνση. Αν αυτό δε συμβαίνει, τότε η οποιαδήποτε οικονομική ανάπτυξη είναι χωρίς αντίκρισμα και λειτουργεί σα μια αντίδραση ως προς την προγραμματισμένη εξέλιξη, έτσι όπως έχει σχεδιαστεί από τους νόμους της παραγωγής, από τις σχέσεις παραγωγής αυτής της κοινωνίας.

Στην Ελλάδα επιχειρούσαμε μια ανάπτυξη χωρίς ορατό στόχο, χωρίς μια συμφωνημένη από όλους στρατηγική, ακόμα χωρίς να λάβουμε υπόψη μας αυτή τη γεωπολιτική θέση μας και, κατά συνέπεια, τις παραμέτρους που από αυτή συνεπάγονται. Άρα δεν μπορούμε να μιλάμε, ακόμη και σήμερα, για μια στρατηγική ανάπτυξης, αλλά για μια σειρά τακτικών, χωρίς ενιαία κατευθυντήρια γραμμή, από την οποία απουσιάζει η οποιαδήποτε αναφορά στο χώρο αυτό της ανάπτυξης, στην ελληνική κοινωνία.

Επειδή όμως η οικονομική ανάπτυξη σχεδιάζεται για την κοινωνία, φαίνεται στις δομές αυτού του εποικοδομήματος, μια από αυτές τις δομές είναι και ο πολιτισμός. Για κάποιους ο πολιτισμός είναι μια πολυτέλεια, μια υπολογίσιμη μονάδα αν έχουμε λύσει όλα τα άλλα προβλήματά μας. Για κάποιους άλλους ο πολιτισμός είναι αυτή η δομή που θα δώσει τα απαραίτητα εφόδια στην ίδια την κοινωνία να αμυνθεί, να σχεδιάσει τις κινήσεις της και να οικοδομήσει το μέλλον. Γιατί, για εμάς ο πολιτισμός δεν είναι κάτι το αφηρημένο, αλλά κάτι πολύ συγκεκριμένο. Είναι η ιστορία μας, η διαχρονική μας εξέλιξη, η εξέταση αυτών των δομών μέσα στο χρόνο, η μνήμη, τελικά ένα αιώνιο ερώτημα: ποιοι είμαστε και που βαδίζουμε, το οποίο δεν πρόκειται ποτέ να απαντηθεί τελειωτικά, αφού η κοινωνία, για την οποία μιλάμε συνεχώς εξελίσσεται.

Αν δε δώσουμε σημασία σε αυτό το εργαλείο, τότε βυθιζόμαστε στη λήθη, στο βέβαιο και αναμενόμενο θάνατο ενός έθνους, στο σβήσιμό του από το μωσαϊκό της παγκόσμιας ιστορίας και στην αλλοτρίωσή του από τον πιο ισχυρό. Μια λογική του στιλ, «θα ήθελα να ήμουν Αμερικάνος, μου αρέσει όμως και ο Μητροπάνος», όπως λέει και το γνωστό τραγούδι, ορίζει με ακρίβεια την απροσδιοριστία, την έλλειψη καθαρής σκέψης, την ανικανότητα να αυτοπροσδιοριστούμε, η οποία, από ότι λένε είναι ίδιο του νεοέλληνα, το σωστό όμως είναι ότι έχει επιβληθεί σε αυτόν από το μαζικό τρόπο επικοινωνίας που ελέγχεται από το εγχώριο κεφάλαιο, από το οποίο απουσιάζει οποιαδήποτε σκέψη για οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, με άλλα λόγια η πολιτική θέση είναι αυτής της διαχείρισης μιας κατάστασης.

ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΧΩΡΟ

Τι εξελίξεις έχουμε στον κινηματογραφικό χώρο αυτά τα 30 χρόνια; Αυτό θα ήταν ένα καλό ερώτημα για να μπορέσουμε να βάλουμε στην κουβέντα μας τον κινηματογράφο.

Πως περίμενε η κυβέρνηση της Ν.Δ. τότε να μπει στην ευρωπαϊκή οικονομική κοινότητα όταν για ένα ζωτικό τομέα της ελληνικής κοινωνίας, για τον κινηματογράφο και, κατά συνέπεια για την τηλεόραση, δεν υπήρχε ένα νομικό πλαίσιο που θα έβαζε τους κανόνες του παιχνιδιού; Ο νόμος που υπήρχε ήταν αυτός του Μεταξά. Το 1981 φτιάχτηκε ένας νέος νόμος από τη Μελίνα Μερκούρη, ως υπουργό, και από ανθρώπους που είχαν δουλέψει στον κινηματογράφο σε χώρες του εξωτερικού, κυρίως Γαλλία και Ρωσία, για να υπάρχει μια στοιχειώδης ρύθμιση των παραγωγών, κατά συνέπεια ένα πλαίσιο συνεργασίας με κινηματογραφιστές του εξωτερικού. Παράλληλα η καταγραφή της συλλογικής μνήμης, μέσα από τον κινηματογράφο, ξεκίνησε να γίνεται, από το Κράτος, μετά το 1981, αφού πριν υπήρχαν μόνο ιδιωτικά αρχεία, άρα πανσπερμία καταγραφής των δεδομένων.

Η ώθηση για να αναβιώσει η κινηματογραφική βιομηχανία, η οποία υπήρχε πριν από την επιβολή της χούντας, επί Φίνου, Καρατζόπουλου κ.ά., έγινε από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου που ιδρύθηκε από το Κράτος. Οι σκέψεις όμως έμειναν καλές προθέσεις, αφού στην καλύτερη των περιπτώσεων είχαμε μόνο μια ανακατανομή των πόρων σε ημέτερους, αφήνοντας απέξω όσους δεν συμφωνούσαν με αυτούς που είχαν τη διοίκηση αυτών των Οργανισμών. Καταπληκτική είναι και η διαπίστωση ότι έγιναν δύο προσπάθειες για να συνταχθεί νέος νόμος, η μία με τον Βαγγέλη Βενιζέλο, ως υπουργό Πολιτισμού, όταν έγινε ένα πολυνομοσχέδιο για τον πολιτισμό, το οποίο δεν εξέταζε τα πράγματα με λεπτομέρειες για τον κινηματογράφο, αλλά τα «μάζευε» κανονίζοντας το παιχνίδι περισσότερο σε τοπικό παρά σε διεθνές πεδίο.

Η δεύτερη προσπάθεια ήταν συλλογική: Η προσπάθεια να γίνει νέο νομοσχέδιο με υπεύθυνο τον υφυπουργό Πολιτισμού, Πέτρο Τατούλη, και τους υπουργούς Πολιτισμού Βουλγαράκη και Λιάππη. Το σχέδιο νόμου του Τατούλη δέχτηκε την καθολική διαμαρτυρία όλων των εμπλεκόμενων στο κινηματογράφο, ως ύποπτο για να κανονιστεί το παιχνίδι στους υμέτερους, με αποτέλεσμα να αποπεμφθεί ο Τατούλης από τον υφυπουργικό θώκο και μετά από τη Ν.Δ. Οι άλλες δύο προσπάθειες δεν έγινε γνωστό αν ολοκληρώθηκαν, αν και δούλεψαν επιτροπές (επί Βουλγραράκη) και έγινε σχετικό, αλλά πρόχειρα οργανωμένο, Συνέδριο (επί Βουλγαράκη και Λιάππη). Μένει να δούμε τώρα την προσπάθεια Σαμαρά αν θα ολοκληρωθεί.

Όντως ένας νέος νόμος είναι αναγκαίος. Τα δεδομένα έχουν αλλάξει. Η παγκόσμια αγορά έχει εξελιχθεί και στην Ελλάδα ο νόμος Μερκούρη δεν έχει ακόμη ξεπεραστεί!! Πως λοιπόν μπορεί να γίνουν διεθνείς συνεργασίες που να αφήνουν στην Ελλάδα τόσο χρήματα όσο και τεχνοτροπίες, για το πώς δουλεύουμε στον κινηματογράφο; Πως θα μπορέσει ο ελληνικός κινηματογράφος να συναγωνιστεί αυτούς των ευρωπαϊκών χωρών και, φυσικά, δε μιλάμε για αυτούς της Γαλλίας, της Αγγλίας, της Γερμανίας, της Ισπανίας  και της Ιταλίας, αλλά της Ιρλανδίας, της Δανίας, της Τσεχίας, για παράδειγμα; Δεν είναι αυτονόητο ότι αυτή η φθίνουσα πορεία γίνεται με την ευθύνη των πολιτικών διοικούντων;

ΟΙ ΚΑΠΟΙΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ

Αν έχει κινηθεί έστω και λίγο ο ελληνικός κινηματογράφος είναι είτε γιατί ενεργοποιήθηκε ένα μέρος του μεγάλου κεφαλαίου, σε παγκόσμιο επίπεδο, είτε γιατί υπάρχουν κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις.

Στο πρώτο ενδεχόμενο έχουμε ένα μικρό μέρος του παγκόσμιου επιχειρηματικού κεφαλαίου να ενεργοποιείται, όμως ο σκοπός τους ήταν για να πάρουν πίσω τα λεφτά τους με κέρδος, κάτι που είναι σεβαστό και λογικό, και για να προωθήσουν ένα συγκεκριμένο τρόπο διασκέδασης, όπως οι πολυκινηματογράφοι, και, κατ’εξακολούθηση, μια θεματική που δεσπόζει στον αμερικάνικο κινηματογράφο.

Το δεύτερο ενδεχόμενο, της επιτυχούς δραστηριοποίησης κάποιων φωτισμένων καλλιτεχνών, είναι μια νομοτέλεια που προβλέπεται από τη δομή και την εξέλιξη της κοινωνίας, δηλαδή από την αναγκαστική ανάδειξη κάποιων αξιόλογων περιπτώσεων για να μπορέσει να κινηθεί στοιχειωδώς η αγορά.

Αυτά όμως δε σώζουν τον ελληνικό κινηματογράφο. Είναι η λογική που το θέλει να είναι ο φτωχός συγγενής της Ευρώπης, επισημοποιείται έτσι η πολιτική που θέλει την καταστροφή της ελληνικής συλλογικής μνήμης και την επιβολή ενός νέου και ξενόφερτου τρόπου διαβίωσης, εντελώς ξένου από τον ελληνικό.

Βλέποντας αυτό το παράδειγμα του ελληνικού κινηματογράφου και έχοντας κάνει μια πολύ συνοπτική πολιτική ανάλυση για τις σχέσεις Ελλάδας και Ευρωπαϊκής Ένωσης, μπορούμε να καταλήξουμε ότι με την ευθύνη των διοικούντων δεν έχει γίνει απολύτως τίποτε για να υπάρξει ουσιαστικά (και όχι τυπικά ή λογιστικά) η σύγκλιση της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Με άλλα λόγια πέρασαν 30 χρόνια χωρίς να μπορέσουμε να αναπτυχθούμε καθόλου, χωρίς να μπορέσουμε να κάνουμε έναν ελάχιστο σχεδιασμό που θα βλέπει την ανάπτυξη. Τελικά, 30 χρόνια χαμένα για την Ελλάδα…

Αυτό που θέλουμε είναι μια ανάλυση των δεδομένων, πέρα και έξω από συντεχνιακές λογικές, έχοντας λάβει υπόψη μας τους νόμους και τους θεσμούς άλλων κρατών όπου ο κινηματογράφος έχει αναπτυχθεί. Μετά μια σύνθεση όπου θα λάβουμε υπόψη μας τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής κοινωνίας, την παράδοση, τον ελληνικό πολιτισμό, τις δομές της. Τέλος, θα πρέπει να δούμε τους οικονομικούς τρόπους με τους οποίους ο ελληνικός κινηματογράφος θα μπορέσει να αναπτυχθεί. Χρειάζεται με άλλα λόγια μια πολιτική που θα βλέπει μπροστά τουλάχιστον 20 χρόνια, θα λαμβάνει υπόψη τόσο τις παλιές όσο και τις σύγχρονες τεχνολογίες, την ανάγκη εκπαίδευσης και τη σύνδεσή της με την εγχώρια κινηματογραφική αγορά.

Αυτή η διαδικασία, η οποία είναι απόλυτα λογική και προφανής, για πόσο θα φαντάζει ένα ουτοπικό όνειρο για όσους ασχολούνται με τον κινηματογράφο; Ποια σωματεία θα βγουν να μιλήσουν απλά και ξάστερα βάζοντας στο τραπέζι της συζήτησης αυτά τα απλά, αλλά επιτακτικά, προβλήματα; Μήπως μετά τον επιθανάτιο ρόγχο του ελληνικού κινηματογράφου;

Γιάννης Φραγκούλης

30 ΧΡΟΝΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ