ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

Το σενάριο, η δομή και η τεχνική της συγγραφής του

Στάθης Βαλούκος: «Το σενάριο, η δομή και η τεχνική της συγγραφής του», εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα, 2006.

Ο Στάθης Βαλούκος είναι σεναριογράφος και συγγραφέας μιας σειράς βιβλίων για τον κινηματογράφο. Τα σενάρια που έχει γράψει είναι κυρίως τηλεοπτικά και δοκιμάζονται σε κάθε θέασή τους, από τους τηλεθεατές, όσον αφορά στη δομή τους και στην αποτελεσματικότητά τους.

Το βιβλίο αυτό είναι, αν δεν κάνω λάθος, η τρίτη προσπάθεια για τη μελέτη του σεναρίου, στην ελληνική βιβλιογραφία. Οι δύο από αυτές είναι Ελλήνων συγγραφέων, η μία είναι της καθηγήτριας στο Τμήμα Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, της Χριστίνας Καλογεροπούλου, και η άλλη αυτή εδώ του Στάθη Βαλούκου. Λέγοντας δύο λόγια για το συγγραφέα, θα πρέπει να επικεντρώσουμε στο γεγονός ότι έχει ασχοληθεί πολύ με την ιστορία του κινηματογράφου, ελληνικού και της διεθνούς κινηματογραφίας. Μοιραία, λοιπόν, η συγγραφή αυτού του βιβλίου θα βάδιζε στα μονοπάτια της ιστορικής αφήγησης.

Αυτό που θα πρέπει να αναγνωρίσουμε στο Βαλούκο είναι η στρωτή γραφή του, αρκετά μυθιστοριογραφική, σε βαθμό που ο αναγνώστης δεν μπορεί να ξεμπερδέψει το νήμα: ποια είναι η ιστορία και ποια η προσωπική θεώρηση του ίδιου του συγγραφέα. Καλύτερα όμως έτσι, η ιστορία να μας αρέσει σαν αφήγηση, να μαθαίνουμε περισσότερα, παρασυρμένοι από τα θέλγητρα της μυθοπλασίας. Αν μη τι άλλο, αποδεικνύει ότι είναι ένα καλός σεναριογράφος.

Πάντως είναι λίγο δύσκολο να γράψει κάποιος για τους συναδέλφους του. Ευτυχώς που ο ελληνικός κινηματογράφος δεν έχει αναδείξει τους επιφανείς σεναριογράφους, αυτούς που έχουν γράψει μόνο κινηματογραφικά σενάρια. Έτσι η δυσκολία, ή μάλλον η δύσκολη θέση, του συγγραφέα γίνεται μικρότερη. Ο Βαλούκος ξεκινά με μια ιστορική αναδρομή. Πιάνει και το μη κλασικό κινηματογράφο, κάτι που δεν είχε κάνει η Καλογεροπούλου. Πιάνει τους πρώτους σεναριογράφους, τους τρελούς κωμικούς, τον Αϊζενστάιν και τις ρωσικές αναζητήσεις. Φτάνει πολύ γρήγορα στο σταυροδρόμι που χάραξε η τεχνολογία: το τέλος του βωβού και την αρχή του ομιλούντος κινηματογράφου. Ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα, όπου σηματοδοτείται και μια στροφή στο σενάριο. Η ταινία, πλέον, ελάχιστα υπονοεί και πολύ περισσότερα τα λέει με έναν πιο άμεσο τρόπο. Κατά άλλους, η μαγεία χάνεται και αρχίζει ο ρεαλισμός, στην πιο ακραία του μορφή.

Οι 44 από τις 300 σελίδες ασχολούνται καθαρά με την ιστορία του σεναρίου, πολύ λίγο για την περιγραφή όλων των τάσεων, των διαφορετικών σχολών και των διακριτών διαφορών τους που γέννησαν διάφορα ρεύματα και σχολές, τα οποία συγκρούονται μεταξύ τους για να φέρουν πάντα κάτι το καινούργιο. Στη συνέχεια ο συγγραφέας πιάνεται με σχεδόν θεωρητικά ζητήματα, μόνο που δεν έχει και πολύ χώρο για να τα εξαντλήσει. Ασχολείται με τη δομή του σεναρίου, σχεδόν σε όλα τα βασικά κινηματογραφικά είδη και ρεύματα. Συνεχίζει με τη γραφή του, το μύθο, τον ήρωα, το θέμα, τη δομή της αφήγησης και με το ύφος. Με αυτό τον τρόπο ολοκληρώνει τη θεωρητική του αναζήτηση. Πάντα στον ελάχιστο χώρο που του διατίθεται, αφήνοντας, κατά συνέπεια, πολλά κενά στη μελέτη του. Για κάθε ένα από αυτά τα θέματα έχουν γραφτεί αρκετά βιβλία έτσι ώστε να μελετηθούν αρκετά και να βγει ένα κάποιο συμπέρασμα από τον αναγνώστη. Σε αυτά μπορεί να ανατρέξει ο αναγνώστης αυτού του βιβλίου για να γεμίσει τα κενά που έχουν δημιουργηθεί.

Το επόμενο μεγάλο θέμα είναι η τεχνική και αυτό, νομίζω, είναι το φλέγον για τον Έλληνα αναγνώστη. Οι περισσότεροι ψάχνουν για «συνταγές» που θα τους εξασφαλίσουν την καλή συγγραφή ενός σεναρίου. Ο Βαλούκος προσπαθεί να μην πέσει σε αυτή την παγίδα, αλλά μερικώς υποκύπτει και δίνει κάποιες υποδείξεις στους επίμαχους σεναριογράφους-συγγραφείς. Οι γραμμές του είναι απλοϊκές και εύκολες να τις καταλάβει ο καθένας. Το βιβλίο διαβάζεται ευχάριστα και ο αναγνώστης μένει, στο τέλος, σε μια ευχάριστη θέση ότι μπορεί, τουλάχιστον, να προσπαθήσει να γράψει το σενάριό του.

Ίσως θα πρέπει ο συγγραφέας να ξεκινήσει τη μελέτη του σεναρίου, θεωρώντας ότι αυτό το βιβλίο είναι μια πολύ καλή εισαγωγή για τη θεωρητική και τεχνική επεξεργασία μιας ιστορίας για να γίνει σενάριο. Πολλά θέματα δεν τα ολοκληρώνει και είναι σα να μας υπόσχεται ότι θα συνεχίσει την ενδιαφέρουσα μελέτη του σε μελλοντικό πόνημά του, το οποίο περιμένουμε με ανυπομονησία. Κρατάμε τις ιστορικές επισημάνσεις που μας είναι χρήσιμες για την κριτική, τη θεώρηση και τη συγγραφή ενός σεναρίου, όχι όμως για μια πιο βαθιά μελέτη του.

Γιάννης Φραγκούλης

ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ, Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΤΟΥ