ΠΙΣΩ

Jean-Pierre & Luc Dardenne

Γιάννα Σαρρή, Δέσποινα Μουζάκη, «Jean-Pierre & Luc Dardenne», εκδ. Οξύ, Αθήνα 2008, σ.σ. 215.

Το κινηματογραφικό κοινό στην Ευρώπη γνωρίζει πολύ καλά τους αδελφούς Dardenne, κυρίως από τον ιδιόμορφο κινηματογράφο τους. Οι ταινίες τους είναι πολιτικές, όχι στρατευμένες, αλλά βαθιά πολιτικές. Δεν καταλαβαίνει αυτός που τις βλέπει, πολύ προσεχτικά ακόμα, ποια είναι ακριβώς η πολιτική θέση των σκηνοθετών. Κατανοεί, πάντως, ότι ενδιαφέρονται πάρα πολύ για την ανθρώπινη φύση, τη μοίρα του συνάνθρωπού τους, για την ισότητα στις ευκαιρίες, τη δημοκρατία και την αλληλεγγύη. Αυτό αρκεί, νομίζω.

Δεν ταυτίζεσαι, λοιπόν, με την άποψη των σκηνοθετών και σεναριογράφων, αλλά με το θέμα που πιάνουν και με τον τρόπο που το αναπτύσσουν. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι λειτουργούν εντελώς μπρεχτικά, αποζητούν την ταύτιση του θεατή, για να απαιτήσουν, με τον τρόπο τους, τη συμμετοχή του στο πρόβλημα. Και η συμμετοχή είναι δεδομένη, σε πολλές περιπτώσεις. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι ταινίες τους ξεσήκωσαν ολόκληρες πολιτικές διαδηλώσεις, στη Γαλλία και στο Βέλγιο. Ειδικά το «Παιδί» («L’enfant»), 2005, ήταν η αιτία να ξεσηκωθεί το πλήθος τόσο στο Βέλγιο, στην πατρίδα τους, όσο και στη Γαλλία.

Με αυτό τον τρόπο αποδεικνύεται ότι ο κινηματογράφος λειτουργούσε, λειτουργεί και θα λειτουργεί πολιτικά, κυρίως και πρωτίστως. Ας πάρουμε για παράδειγμα την «Υπόσχεση» («La promesse»), 1996, η δέκατη ταινία τους. Εδώ έχουμε μια καθημερινή ιστορία, αρκετά συνηθισμένη, θα μπορούσαμε να πούμε. Οι αδελφοί Dardenne κινηματογραφούν τους λαθρομετανάστες, τον εργοδότη-προστάτη τους, ο οποίος τους εκμεταλλεύεται, και το παιδί του με απόλυτα ρεαλιστικό τρόπο. Τα κοντινά πλάνα δομούν τους χαρακτήρες και έτσι μια ιστορία που μπορεί να την έχουμε ζήσει και εμείς οι ίδιοι, γίνεται κάτι διαφορετικό. Ο μετανάστης πλέον αποκτά άλλη υπόσταση, δεν είναι αυτός ο συγκεκριμένος μετανάστης, αλλά ένα αναφερόμενο της πλατιάς έννοιας «λαθρομετανάστης» ή, πιο συγκεκριμένα, «λαθρομετανάστης στο Βέλγιο».

Είναι εύκολο να καταλάβεις -αν και κανείς δεν στο λέει στην ταινία ευθαρσώς- ότι δεν έχουμε παρά να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα των λαθρομεταναστών, τις συμπεριφορές μας σε αυτούς, την εκμετάλλευση που δέχονται, το ρίσκο για τη ζωή τους. Όλα αυτά περνούν από τον ψυχρό και αδιάφορο πατέρα και το αντίποδό του, το γιο του που ταυτίζεται σιγά-σιγά με αυτούς. Αναγκάζεται να του υποσχεθεί ότι θα σώσει τον τραυματία Αφρικανό, όταν δεν τηρεί την υπόσχεσή του, τότε θα πρέπει να τιμωρηθεί και η τιμωρία του είναι να φύγει ο γιος του με τη γυναίκα και το παιδί του Αφρικανού, συνοδεύοντάς την μέχρι το αεροδρόμιο.

Στο βιβλίο αυτό υπάρχουν πολύ σημαντικά κείμενα που οι δύο επιμελήτριες τα διάλεξαν με προσοχή για να φωτίσουν πλήρως τον κινηματογράφο των Dardenne. Κριτικά κείμενα, αναλύσεις, συνεντεύξεις, αναφορά στις ταινίες τους, φιλμογραφία, κριτικές των ταινιών τους, όλα αυτά σκιαγραφούν με πολύ μεγάλη επιτυχία την κινηματογραφία τους. Να σημειώσουμε ακόμα ότι η έκδοση είναι δίγλωσση, ελληνικά και αγγλικά, φέρνοντας πιο κοντά το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και με το ξένο κοινό.

Το βιβλίο είναι η καλύτερη έκδοση που θα μπορούσε να γίνει σε ένα αφιέρωμα σε σύγχρονους σκηνοθέτες, δραστήριους και ανήσυχους (αυτό το «ανήσυχους» μπορούμε να το προσδιορίσουμε με τον εξής τρόπο: οι σκηνοθέτες έκαναν μια ταινία μικρού μήκους πριν την τελευταία ταινία τους, δοκιμάζοντας νέες φόρμες αφήγησης). Με ευχαρίστηση είδαμε μια πολύ καλή έκδοση η οποία είναι το όχημα που μας βάζει μέσα στην καρδιά του ευρωπαϊκού κινηματογράφου και πιο συγκεκριμένα στην πιο τίμια και πολιτική του πλευρά.

Γιάννης Φραγκούλης

JEAN-PIERRE & LUC DARDENNE - ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΞΥ