ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH

Pedro Almodovar Η ΠΟΛΥΧΡΩΜΗ ΟΠΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΛΜΟΝΤΟΒΑΡ

Θα αναφερθώ σε έναν Ισπανό σκηνοθέτη, που επηρεάστηκε από τον Μπουνιουέλ, καθώς κι από τον σουρεαλισμό στον κινηματογράφο, δοσμένον σε μια πιο γκροτέσκα, σατυρική και κιτς εκδοχή: τον Αλμοντοβάρ.

Ο κινηματογράφος του Αλμοντοβάρ αγαπήθηκε περισσότερο όποτε κινήθηκε σε ένα χιουμοριστικό και χλευαστικό κλίμα, γιατί το ατού του είναι η παρωδία της πραγματικότητας που μας περιβάλλει. Η εκ μέρους του διακωμώδηση των κοινωνικών δεδομένων γίνεται μέσω της κιτς απεικόνισης του περιβάλλοντος, του τονισμού της κιτς διάστασης του ντεκόρ, των αξεσουάρ και των καταναλωτικών αγαθών. Επίσης, ο Αλμοντοβάρ ασχολείται σταθερά με την ερωτική ζωή των ηρώων του, τις διαδρομές και τις εκρήξεις της λίμπιντό τους, επενδύοντας σε αυτήν, σχολιάζοντας ή κρίνοντας (μερικές φορές, με ειρωνεία).

Οι «Γυναίκες στα πρόθυρα νευρικής κρίσης», ίσως η καλύτερη ταινία του, κινείται, σε γενικές γραμμές, στο παραπάνω πλαίσιο, σκηνοθετημένη με τη μεγαλύτερη δυνατή δεξιοτεχνία, ενέργεια, σπιρτάδα κι εξυπνάδα. Ο Αλμοντοβάρ στρέφεται, βαθμιαία, στην περιγραφή των καταστάσεων που ζουν οι ήρωές του. Τα πιο ωραία και πιο φορτισμένα κομμάτια είναι αυτά με το ντουμπλάζ που κάνουν οι δύο εραστές στους ερωτικούς διάλογους της Τζόαν Κρόφορντ και του Στέρλιν Χέιντεν στο «Τζόνι γκιτάρ», του Νίκολας Ρέι, διαδοχικά, χωρίς να είναι παρόντες ταυτόχρονα. Συνομιλούν ο ένας εν απουσία του άλλου, διαμέσου των διαλόγων της ταινίας, συγκινημένοι από το δραματικό βάρος τους. Πρώτος ο Ιβάν τής ζητά (μέσω του Χέιντεν) να δηλώσει πως θα πεθάνει αν ο ίδιος δε γυρίσει πίσω. Αργότερα, η καθυστερημένη στο στούντιο Πέπα λέει τις δικές της ατάκες ντουμπλάροντας την Κρόφορντ και απαντώντας συγκλονισμένη στις ερωτήσεις του Χέιντεν-Ιβάν, ο οποίος της ζητά να του πει αν τον αγαπά. Στο τέλος της σκηνής, η Πέπα λιποθυμά! Η ιδέα είναι υπέροχη και σκηνοθετημένη με έμπνευση, ορμή, μαεστρία και πολύ συναίσθημα.

Ο διάλογος των δύο εραστών αποπειράται να ξεκινήσει μέσω του τηλεφώνου και του αυτόματου τηλεφωνητή. Όμως, τελικά, οι συσκευές της τηλεπικοινωνίας περισσότερο δυσκολεύουν παρά διευκολύνουν την επικοινωνία. Ο Ιβάν χρησιμοποιεί τον αυτόματο τηλεφωνητή της Πέπα για να αποφύγει τον άμεσο διάλογο με την πρώην ερωμένη του, αραδιάζοντας ψέματα, δικαιολογίες, κολακείες και κατηγόριες. Τα μέσα τηλεπικοινωνίας λειτουργούν σα μάσκες, καθώς μάλλον κρύβουν, παρά αποκαλύπτουν, την αλήθεια. Αλλά και η Καντέλα, η πανικόβλητη φίλη της Πέπα που είχε δεσμό με τρομοκράτη, με τα συνεχή μηνύματα στον αυτόματο τηλεφωνητή της Πέπα, δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την επικοινωνία. Γι’ αυτό η ηρωίδα κάθε τόσο ξεσπάει, αγανακτισμένη ή απελπισμένη, στις συσκευές της επικοινωνίας, τις καταστρέφει ή τις πετάει απ’ το παράθυρο. Μια βασική πλευρά της ταινίας περιγράφει, λοιπόν, την ασυνεννοησία των σύγχρονων ανθρώπων και, ειδικότερα, την αδυναμία συνεννόησης των δύο φύλων. Οι γυναίκες της ταινίας, ακριβώς λόγω αυτής της λειψής επικοινωνίας με τους άντρες, παθαίνουν νευρικές κρίσεις και φτάνουν στα όρια της κατάπτωσης.

Η αφήγηση συγκεντρώνεται κατόπιν σε έναν ενιαίο χώρο, στο διαμέρισμα της Πέπα, το μπαλκόνι, τις σκάλες και τα πέριξ, όπου διαδραματίζεται ένα μεγάλο μέρος της δράσης. Η ενοποίηση αυτή σχετίζεται με το ότι η σεναριακή έμπνευση της ταινίας είχε ως αφετηρία το θεατρικό έργο του Κοκτό «Η ανθρώπινη φωνή». Εξάλλου, αρκετές ταινίες του Αλμοντοβάρ έχουν θεατρική δομή, για αυτό κι έχουν διασκευαστεί σε θεατρικά έργα. Η θεατρικότητα αυτής της ταινίας τη φέρνει κοντά στο θέατρο του βουλεβάρτου, από όπου έχει δανειστεί τη χρήση των εκπλήξεων, των συμπτώσεων και των παρεξηγήσεων. Θυμίζει επίσης κλασική, αμερικανική ερωτική κομεντί ή τη «σοφιστικέ», τρελή, χολιγουντιανή αισθηματική κωμωδία στο ύφος του Billy Wilder. Έχουμε, λοιπόν, ξαφνικές κι απρόοπτες συναντήσεις των ηρώων, γρήγορες εξελίξεις κι αλλαγές στην αφήγηση, μπερδέματα κι αιφνιδιασμούς που μας επιφυλάσσουν οι αναπάντεχες διαδρομές των προσώπων και η περίτεχνη αφηγηματική γραμμή.

Ο Αλμοντοβάρ υιοθετεί τους κώδικες και τις συμβάσεις του βουλεβάρτου, ανανεώνοντας τη χρήση τους, αναβαπτίζοντάς τους χάρη στο προσωπικό του στιλ, το σαρκαστικό, χλευαστικό ύφος και την έντονη χρωματική ιδιαιτερότητα των πλάνων και του ντεκόρ του. Από την τρελή, αμερικανική ερωτική κωμωδία κρατά τα μοτίβα της εγκαταλειμμένης γυναίκας, του επιπόλαιου γόη, τις καταπιεστικής οικογένειας, του κοινωνικού φόντου, και τα θέτει σε λειτουργία με το ιδιότυπο μορφοπλαστικό, κιτς και ειρωνικό ύφος του, μέσα από ανεκδιήγητες, αλλοπρόσαλλες και μη αναμενόμενες σεκάνς. Επιπλέον, ορισμένες σκηνές έχουν κάτι από παρωδία κωμικού τηλεοπτικού σίριαλ, από θέατρο του παραλόγου κι από γκονταρική ή αντονιονική αποστασιοποίηση.

Το κεντρικό θέμα της ταινίας είναι, βεβαίως, οι γυναίκες που βρίσκονται σε απόγνωση και σε νευρική κρίση, που συμπιέζονται από τη συμπεριφορά των ανδρών, που έχουν εν μέρει χάσει τον έλεγχο του εαυτού τους και των καταστάσεων, λόγω αδυναμίας επικοινωνίας με το άλλο φύλο. Και οι τέσσερις γυναίκες που μπαινοβγαίνουν στο διαμέρισμα της Πέπα, είναι εγκαταλειμμένες κι απατημένες από τους άντρες, που στην πραγματικότητα τους πουλούσαν έρωτα. Ο έρωτάς τους, όμως, δεν ικανοποιήθηκε· παρέμεινε διαψευσμένος. Η Πέπα, η Λουθία (νόμιμη σύζυγος του Ιβάν), η ξεγελασμένη από τον τρομοκράτη Καντέλα, η Μαρίσα που βλέπει τον αρραβωνιαστικό της να ερωτοτροπεί με άλλη, είναι όλες τους εξαπατημένες.

Η κεντρική ηρωίδα, από την αρχή της ταινίας καταλαμβάνεται από αγωνία, νεύρωση, απογοήτευση και καταστροφική μανία. Όμως, είναι πιστή στους φίλους της, γενναιόδωρη και πολυμήχανη, και δεν εγκαταλείπει τους άλλους στις δύσκολες στιγμές. Δρα συνεχώς, και σκέφτεται θετικά. «Πρέπει να υποφέρεις για να προχωρήσεις...» Μέσα από τις περιπέτειες και τις δοκιμασίες που περνά, αποκτά περισσότερη ωριμότητα, στωικότητα, θυμοσοφία και ηρεμία. Σε αντίθεση με τη σύζυγο του Ιβάν, που δεν αυτοελέγχεται και για αυτό οδηγείται στην παράνοια, η Πέπα ξεπερνά τη νευρική της κρίση. Λύνει τα προβλήματα των πλησίον της, σώζει όσους κινδυνεύουν και, στο τέλος, κρατά το παιδί της (είναι έγκυος) και το περίφημο διαμέρισμά της (λόγω του σοκ της εγκατάλειψης, ήθελε να το αποχωριστεί). Στο τέλος, εξεγείρεται, αρνείται να συνομιλήσει με τον ψεύτη εραστή που τον αναζητούσε σε όλη τη διάρκεια της ταινίας, και κατακτά τη νηφαλιότητα και τη γαλήνη.

Οι άντρες, που τους αντιπροσωπεύει ο ελαφρόμυαλος Ιβάν, είναι στην ταινία επιπόλαιοι, ψεύτικοι κι ανεύθυνοι. Ο Ιβάν δεν ανοίγει ποτέ πραγματικό διάλογο με τις γυναίκες του, δεν κουβεντιάζει, ούτε καν τις επικρίνει. Η Πέπα ισχυρίζεται πως τον άντρα δεν μπορείς να το χειριστείς, δεν μπορείς να τον καταλάβεις. Εξαίρεση στον κανόνα αποτελεί ο γιος του Ιβάν και ο εξυπηρετικότατος, σούπερ μοντέρνος ταξιτζής, ακριβώς γιατί αποτελούν ένα ενδιάμεσο, νόθο και μετεξελιγμένο είδος αρσενικού, όχι έντονα ανδρικό και ανδροκρατικό όπως το παραδοσιακό. Ο Αλμοντοβάρ δε χώνεψε ποτέ τους φαλλοκράτες Λατίνους εραστές…

Θόδωρος Σούμας

PEDRO ALMODOVAR