ΠΙΣΩ
Πιέρ Πάολο Παζολίνι Βιογραφία
Πιέρ Πάολο Παζολίνι Φιλμογραφία
Πιέρ Πάολο Παζολίνι - Ο επαναστάστης της ποίησης
|
Πιέρ Πάολο Παζολίνι
ΠΙΕΡ-ΠΑΟΛΟ ΠΑΖΟΛΙΝΙ
εισαγωγή στην ποίησή του
Μια μελέτη που θα αφορά στον Pier Paolo Pasolini επικεντρώνεται στον ιταλικό κινηματογράφο, αναγκαστικά όμως επεκτείνεται στην ιταλική κοινωνία και στα πολιτικά δρώμενα σε αυτή. Και αυτό γιατί ο Παζολίνι ήταν κινηματογραφιστής, πρωτίστως όμως ήταν το άτομο που συνδύαζε τον ποιητή, το δημιουργό του κινηματογράφου και τον πολιτικά συνειδητοποιημένο καλλιτέχνη που ήταν δραστήριος ακτιβιστής στον ιταλικό αριστερό χώρο.
Ξεκίνησε το 1961 την καριέρα του ως σκηνοθέτης, έχοντας γράψει έξι σενάρια για ταινίες που έκαναν άλλοι. Την πρώτη του ταινία, την «Accattone», μπορεί να την κατατάξει κανείς στον ιταλικό νεορεαλισμό, το ίδιο ισχύει για τη «Mamma Roma», τη δεύτερη ταινία του, ένα χρόνο μετά. Ένα ιδιότυπο είδος ιταλικού νεορεαλισμού που προσέγγιζε την άποψη του Luschino Visconti, του οποίου η ταινία «Η γη τρέμει» («terra trema: episodio del mare»), το 1948, σημάδεψε το πέρασμα από το νεορεαλισμό στον ποιητικό ρεαλισμό.
Στις δύο πρώτες ταινίες του Pasolini βλέπουμε το ποιητικό αίτιο μέσα στον κινηματογραφικό λόγο να θέλει να μεταφράσει το πραγματικό, να δώσει δηλαδή μια ελεύθερη απόδοση της πραγματικότητας, έτσι όπως ο σκηνοθέτης τη βλέπει. Το 1964 με την ταινία «Το κατά Ματθαίον ευαγγέλιο» («Il vangelo secondo Matteo») βουτάει πλέον στα βαθιά νερά του ποιητικού κινηματογράφου, κάνοντας μικρές διακοπές στην πορεία του, με στόχο την εξερεύνηση της ποίησης.
Τίποτε δεν είναι προφανές. Αυτό που δείχνει η ταινία είναι μια παράφραση της πραγματικότητας. Πίσω από τις εικόνες υπάρχει αυτό που θέλει να πει ο δημιουργός. Ο Pasolini φτιάχνει ένα παιχνίδι και καλεί το θεατή να συμμετάσχει σε αυτό. Δεν του παρουσιάζει αμέσως αυτό που θέλει να πει, αλλά του δίνει στοιχεία, αυτά τα κλειδιά με τα οποία θα ανακαλύψει έναν άλλο κόσμο, όχι αναγκαστικά αυτόν που έχει δομήσει ο σκηνοθέτης, αλλά αυτόν που δημιουργείται, με τη σύμπραξη του έργου του δημιουργού με τον ψυχικό κόσμο του θεατή.
Ο θεατής γίνεται αναγνώστης του φιλμικού κειμένου και, συγχρόνως, ερευνητής. Μελετά όχι μόνο το κείμενο που του προσφέρει η ταινία, αλλά και τις αλληλοδράσεις αυτών των φιλμικών στοιχείων με αυτά που εκείνος θεωρεί ότι μπορεί να είναι μια αφηγηματική συνέχειά τους. Δεν έχουμε, λοιπόν, ένα φιλμικό κείμενο, το ίδιο για όλους, αλλά πολλά που ισοδυναμούν τουλάχιστον με τους θεατές της ταινίας ή που ξεπερνούν τον αριθμό των θεατών, με την έννοια ότι μπορεί κάποιος να δημιουργήσει παραπάνω από μία δικιά του αφήγηση, με βάση την ταινία που έχει δει.
Ξαναβρίσκουμε τη μεταθέαση, δηλαδή τη συνεχιζόμενη ανάγνωση του φιλμικού κειμένου, μετά το τέλος της ταινίας. Με αυτό τον τρόπο ο θεατής γίνεται αναγνώστης, σε πρώτο στάδιο, και δημιουργός ενός άλλου φιλμικού κειμένου, σε δεύτερο και τελευταίο στάδιο. Συνήθως αυτό το τελευταίο στάδιο διαρκεί πολύ περισσότερο από ότι τα άλλα, αφού τα πρωταρχικά στοιχεία μεταλλάσσονται. Το ίδιο συμβαίνει, κατά συνέπεια, με τις αλληλεπιδράσεις τους με τα βιωματικά στοιχεία του θεατή, ένας διάλογος με την ταινία που διαρκεί για τόσο μεγάλο διάστημα όσο τα νοήματα που η ταινία κρύβει είναι πιο βαθιά. Είναι αυτό που λέμε όταν σκεφτόμαστε ή συζητάμε για αρκετό χρόνο μετά το τέλος της προβολής, την ταινία που έχουμε δει.
Όπως όλοι οι ποιητές του κινηματογράφου, ο Pasolini δε θέλει το θεατή παθητικό, αλλά ενεργητικό υποκείμενο, ενταγμένο σε αυτό τον κόσμο που ονομάζουμε κινηματογράφο. Με άλλο λόγια, ο κινηματογράφος δεν είναι μια απλή θέαση της ταινίας, είναι ένα κάλεσμα για δημιουργία, όπως συμβαίνει με ένα καλό ποίημα, ένα μυθιστόρημα ή ένα έργο τέχνης. Εκείνη τη στιγμή της προβολής της ταινίας ο καθένας βρίσκεται αντιμέτωπος με το φιλμικό κείμενο, μόνος του, μέσα στην σκοτεινή αίθουσα, και συγχρόνως μαζί με τους άλλους. Δε θέλει να τον ενοχλούν και να του αποσπούν την προσοχή, συνομιλεί με το δημιουργό του έργου που βλέπει. Είναι αυτό το χαρακτηριστικό του κινηματογράφου που το διαφοροποιεί από όλες τις άλλες μαζικές τέχνες και τον κάνει μοναδικό.
Να αναφέρουμε κάποια παραδείγματα από το παζολινικό έργο.
Ο «Οιδίπους Τύραννος» («Edipo re») γυρίστηκε ένα χρόνο πριν να ξεσπάσει η παγκόσμια εξέγερση το Μάη του 1968. Η αφήγηση είναι μπλεγμένη. Ξεκινά από τη σύγχρονή μας εποχή για να καταλήξει πάλι σε αυτή, αφού έχει περάσει από την αρχαία ελληνική ιστορία. Ραχοκοκαλιά της είναι ο μύθος του Οιδίποδα. Η αφήγηση του μύθου παραποιείται ελαφρώς στο κείμενο της ταινίας. Αυτό που ενδιαφέρει τον Pasolini είναι οι αλλαγές στον Οιδίποδα, όταν μαθαίνει τη μοίρα του, από το μαντείο των Δελφών, και όταν κατακτά την εξουσία, αφού έχει σκοτώσει, χωρίς να το ξέρει, τον πατέρα του. Δείχνει με ακρίβεια τον αυταρχισμό που μετατρέπει τον άνθρωπο σε ένα άλογο ζώο.
Στη συνέχεια έχουμε δύο σημαντικές σεκάνς. Στην πρώτη, ο Οιδίποδας, τυφλός πλέον, έχει μεταφερθεί στη σύγχρονη Ρώμη, ζητιάνος στο πεδίο όπου ο πολιτισμός είναι ένα απλό καταναλωτικό προϊόν. Στη δεύτερη, έχουμε τους βιομηχανικούς εργάτες να φεύγουν από το εργοστάσιο, μέσα σε ένα καταπειστικό περιβάλλον που τους αλλοτριώνει. Έχουν δεχτεί την καταπίεση από το αφεντικό και την αποξένωση από το ίδιο τους το σώμα, οδηγούμενοι στην πλήρη αποξένωση από το κοινωνικό σύνολο. Είναι έτοιμοι να επαναστατήσουν για να ανακαλύψουν τον εαυτό τους. Ακριβώς όπως ο Οιδίποδας φεύγει από τη Ρώμη, πάει προς ένα λιβάδι, το οποίο δεν είναι άλλο από αυτό που είχε γεννηθεί και μεγαλώσει, ανάμεσα στον αυταρχικό πατέρα και τη στοργική μητέρα, αυτοβιογραφικό στοιχείο του σκηνοθέτη. Όχι μόνο προλέγει το τι θα γίνει την επόμενη χρονιά, μπαίνει και στην ουσία, έχοντας κάνει μια βαθιά μαρξιστική ανάλυση για την αναγκαιότητα και τους στόχους μιας τέτοιας εξέγερσης που την είχε ανάγκη ο άνθρωπος, μέσα σε μια ιμπεριαλιστική κοινωνία, η οποία τότε αναπτυσσόταν.
Στη «Μήδεια» («Medea»), το 1969 θα μας δώσει μια κινηματογραφική απόδοση του μύθου της Μήδειας. Η αφήγηση της ταινίας δε διαφέρει πολύ από αυτή του ελληνικού μύθου. Ο Pasolini ενδιαφέρεται για αυτά που γίνονται στη νέα πατρίδα της Μήδειας. Δύο είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της: είναι ξένη και έχει κάτι το μαγικό στη συμπεριφορά της. Πρέπει να αποβρασθεί σαν ξένο στοιχείο που είναι. Η καταπίεση της γυναίκας, η βία που εξασκείται πάνω της, η αλλοτρίωση από τον πραγματικό εαυτό της, αποτυπώνονται στο παζολινικό έργο καλύτερα από αλλού. Ο σκηνοθέτης δε μιλά σαν ένας φεμινιστής παπαγαλίζοντας προπαγανδιστικές ρήσεις, μπαίνει βαθιά στην αιτία που κάνει τη Μήδεια να φτάσει να σκοτώσει τα ίδια τα παιδιά της. Η τύχη αυτής και των παιδιών της προμηνύει μια απάνθρωπη διαβίωση. Η καταστροφή της δικής της οικογένειας, όσο και αυτής του βασιλιά, ισοδυναμεί με την καταστροφή της κοινωνίας στην οποία ο άνθρωπος δεν είναι το κέντρο του ενδιαφέροντος, αλλά μια απλή ψηφίδα που συνυπολογίζεται με άλλες για να δημιουργηθεί ένα κοινωνικό σύνολο, τέτοιο που να εξυπηρετεί ένα σκοπό μέσα στο ιμπεριαλιστικό σύστημα αξιών.
Βλέπουμε λοιπόν πως μέσα από την κινηματογραφική αφήγηση έχουμε την αναπαράσταση της πραγματικότητα, αυθαίρετης και επινοημένης από το σκηνοθέτη, η οποία προτείνει μια διαφορετική ανάγνωση της ιστορίας και του παρόντος και απαιτεί τη δική μας τοποθέτηση για το παρόν και, κατά συνέπεια για το μέλλον. Αυτή η ποιητική δομή του λόγου κάνει το φιλμικό έργο του Pasolini μοναδικό στο χώρο του κινηματογράφου και ξεχωριστό ανάμεσα στα ποιητικά έργα, για τον τρόπο που χειρίζεται τους αρχέγονους μύθους.
Γιάννης Φραγκούλης
ΠΙΕΡ-ΠΑΟΛΟ ΠΑΖΟΛΙΝΙ
|
|