ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΣΤΗΣ ΣΑΝ… ΑΝΘΡΑΚΩΡΥΧΟΣ Ο Γιάννης Φραγκούλης μιλά με τον Bela Tarr

Το να μιλάς με έναν κινηματογραφιστή, διανοούμενο, δημιουργό συναισθημάτων, επαφών του κινηματογραφικού λόγου με το θεατή, έναν άνθρωπο που προσπαθεί και καταφέρνει να ενώσει αυτό που βρίσκεται πίσω από την οθόνη με αυτό που βρίσκεται μπροστά από αυτή, δεν είναι εύκολο πράγμα. Το να παίρνεις συνέντευξη από αυτόν είναι δύσκολο αλλά και γοητευτικό συγχρόνως: ο δημοσιογράφος νιώθει να βαδίζει σε ένα τεντωμένο σκοινί και κάθε στιγμή κινδυνεύει να γκρεμιστεί από αυτό και να χαθεί αυτή η επαφή, να χαθεί το όλον. Όταν αυτή η συνέντευξη πετυχαίνει, γίνεται αυτή η πνευματική επαφή, τότε νιώθεις κάτι σα να έχεις μπει σε ένα δωμάτιο με ένα φως, ζωοδοτικό, μεγαλειώδες, πνευματικό. Αυτό ένοιωσα και θέλω να πιστεύω ότι ένοιωσε και ο Bela Tarr μετά από τη συνέντευξη που θα διαβάσετε.

Ήθελα να μας μιλήσετε για την καινούργια σας ταινία, τον «Άνθρωπο από το Λονδίνο» («The man from London»).

Το να πω δύο λόγια για πέντε χρόνια δουλειάς ακούγεται κάπως οξύμωρο. Τέλος πάντων, ας σοβαρευτούμε. Όταν πρωτοδιάβασα το βιβλίο του Σιμενόν υπήρχε μια πολύ χαώδης κατάσταση. Ένα μικρό γαλλικό λιμάνι, μια γαλλικό πόλη με ένα μικρό λιμάνι, ένας άνθρωπος που δουλεύει στον πύργο, παρακολουθεί τους ανθρώπους που έρχονται από την Αγγλία, αποβιβάζονται από το πλοίο και επιβιβάζονται στο τραίνο που σταθμεύει δίπλα. Αργότερα συνειδητοποίησα ότι αυτό αφορούσε ένα άνθρωπο, ένα πενηντάρη που δουλεύει στον πύργο, παρακολουθεί το πλοίο και αλλάζει τις σιδηροτροχιές, δουλεύει πάντα νυχτερινή βάρδια. Ζει μια απελπιστικά μονότονη ζωή και είναι πεπεισμένος ότι αυτή θα είναι η ζωή του μέχρι να πεθάνει. Θα πηγαίνει στην παμπ να πίνει το κονιακάκι του, θα γυρνά στο σπίτι του, θα κοιμάται το πρωί και μετά θα πηγαίνει στη βάρδιά του. Σε κάποια φάση αυτός ο άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με έναν πειρασμό. Ότι θα μπορέσει να γίνει κάτι και θα αλλάξει τη ζωή του και θα οδηγηθεί σε μια νέα ζωή.

Αυτό που μου κάνει εντύπωση είναι ότι μέσα από το σκηνικό κατευθύνει την κάμερα και τους ηθοποιούς και βρίσκει το ουσιαστικό της ανθρώπινης ψυχής, όπως και στην ταινία «Οι αρμονίες του Βερκμάιστερ» («Werckmeister harmonies»). Θα ήθελα ένα σχολιασμό πάνω σε αυτό.

Αυτό που περιγράφεις είναι ουσιαστικά η φιλοδοξία μου. Πραγματικά αυτό που θέλω να πετύχω είναι να μπορέσω να έχω μια απλή, όχι βεβιασμένη προσέγγιση, μια πολύ πειστική προσέγγιση στα πράγματα. Έναν τρόπο να βλέπουμε τα πράγματα, τους ανθρώπους στη ζωή, πιθανόν λίγο διαφορετικό από ότι τους βλέπουμε στην πραγματικότητα, αλλά έναν τρόπο πολύ πιο φυσικό και αβίαστο από ότι γινόταν μέχρι τώρα στον κινηματογράφο. Μόνο με αυτό τον τρόπο και την εξέλιξή του μπορούμε να δούμε, να αισθανθούμε και να νοιώσουμε τους ανθρώπους.

Οι «Αρμονίες του Βερκμάιστερ» και ο «Άνθρωπος από το Λονδίνο» διαφέρουν. Οι «Αρμονίες» είναι πιο πολύ ένα παραμύθι. Ήμουν νεώτερος τότε και ήμουν πολύ πιο αισιόδοξος. Πέρασαν κάποια χρόνια και κατάλαβα ότι πρέπει να κινηθώ προς έναν καθαρό κινηματογράφο που είναι περιορισμένος στα ακριβώς βασικά και απαραίτητα. Να ξεχάσω τον κινηματογράφο, να ξεχάσω τις ταινίες γενικώς, να ξεχάσω και αυτή τη συγκεκριμένη ταινία και να προσπαθήσω να εκφράσω τα εντελώς απαραίτητα. Δεν έχω άλλους λόγους για να κάνω ταινία, δεν είναι οικονομικοί οι λόγοι, δεν αναζητώ την επιτυχία και την αναγνώριση, έχω βαρεθεί με όλα αυτά τα πράγματα. Αυτό που με ενδιαφέρει, και είναι ο μόνος λόγος που κάνω ταινίες, είναι γιατί θέλω να πλησιάσω μια μορφή πραγματικού, καθαρού, αναγκαίου κινηματογράφου που αναφέρεται στα βασικά. Θα έλεγα πως δεν είμαι ένας κινηματογραφιστής, πιο πολύ είμαι ένας ανθρακωρύχος, σκάβω όλο και βαθύτερα ώστε να ανακαλύψω αυτό το πραγματικά αληθινό και αυθεντικό που υπάρχει μέσα στους ανθρώπους.

Θα ήθελα να μας εξηγήσετε περισσότερο αυτόν τον καθαρό κινηματογράφο και αν συμφωνείτε με αυτό που είπε ο Πήτερ Γκρηναγουέι ότι ο κινηματογράφος έχει πεθάνει, τουλάχιστον ο διασκεδαστικός κινηματογράφος όπως του Σκορσέζε, για παράδειγμα.

Σχετικά με τον Γκρηναγουέι και το Σκορσέζε, η ταινία του «Ο ταξιτζής» τοποθετείτε πιο πέρα από το Χόλιγουντ, στον πραγματικό κινηματογράφο. Αν σκεφτούμε την ταινία του «Κακόφημοι δρόμοι», ένα πραγματικό δράμα των δρόμων («street drama»), δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι είναι ένας σκηνοθέτης της απλής διασκέδασης, του αμερικάνικου πεδίου. Όμως δε θέλω να στέκομαι σε ονόματα, γενικά.

Θα ήθελα να καθορίσω τον αυθεντικό, αγνό, καθαρό κινηματογράφο, είναι αυτός που όταν παρακολουθείς μια ταινία, αλλά την ίδια στιγμή έχεις την αίσθηση ότι βλέπεις την αληθινή ζωή, γνωρίζοντας ότι αυτό που βλέπεις είναι μια δημιουργία, είναι κατασκευασμένο. Αυτό έρχεται και σε συναντά αβίαστα, φυσικά, έτσι γίνεσαι μέρος του και νοιώθεις ότι παρακολουθείς την πραγματική ζωή. Η ζωή που βλέπεις στο πανί είναι πιο δύσκολη από αυτή που περνάς εσύ, αλλά εξακολουθείς να παρατηρείς και να συμμετέχεις σε μια πραγματική ζωή. Δε θεωρώ ότι το κοινό είναι ένα σύνολο από παιδιά που έρχονται απλώς για να σπάσουνε πλάκα ή για να κάνουν ένα δίωρο διάλειμμα από την καθημερινότητά τους. Δε θεωρώ ότι το κοινό αποτελείται από ανόητους ανθρώπους, νομίζω ότι είναι πιο υπεύθυνο και εξελιγμένο. Για αυτό το κοινό δεν πρέπει να υπάρχει ένα διαχωριστικό ανάμεσα στη σκηνή και σε αυτό που βλέπει. Αυτό που βλέπει θα είναι η πραγματική ζωή και αυτό θα τον αγγίξει.

Στην ταινία οι «Αρμονίες του Βερκμάιστερ» είδα πολλά στοιχεία από διαφορετικές τέχνες, όπως είναι το θέατρο, η λογοτεχνία, η ζωγραφική, τα οποία ήταν εντελώς εναρμονισμένα και οργανικά δεμένα στον κινηματογράφο. Νομίζω ότι ξεπερνά τα στενά όρια του κινηματογράφου και φτάνει στην Παράσταση, όπως είχε οριοθετηθεί τη δεκαετία του 1960, σύμφωνα με το Γκροτόφσκι. Όταν σκηνοθετείτε κατά πόσο έχετε στο μυαλό σας αυτές τις θεωρίες και τα σύμβολα, που, νομίζω ότι υπάρχουν μέσα στις ταινίες σας;

Ο κινηματογράφος μου δεν έχει μεγάλες ιδέες μέσα του. Αυτό που αναζητώ είναι μια αντικειμενικότητα, οπότε εξαιρούνται τα σύμβολα, οι μεταφορές, οι αλληγορίες, όλα αυτά τα πράγματα. Προσπαθώ, έχοντας συγκεκριμένα αντικείμενα και ανθρώπους, να βρω τους συνδυασμούς και τις σχέσεις που μπορεί να συνδέουν τα αντικείμενα και τους ανθρώπους, λίγο περισσότερα αντικείμενα, λίγο περισσότερο ανθρώπους, μεταξύ όλων αυτών το συνδυασμό και τις σχέσεις που υπάρχουν. Οπότε το κύριο θέμα είναι πόσο ικανός τελικά είσαι να μπορέσεις να πετύχεις και να δείξεις αυτούς τους συνδυασμούς, αυτή η σύνδεση που υπάρχει μεταξύ πραγμάτων και ανθρώπων, και το αντίστροφο, ώστε να καταφέρεις να δείξεις μια διαφορετική διάσταση της πραγματικότητας, πετώντας έξω κάθε μεταφορά, αλληγορία, συμβολισμό κ.λπ. Είμαι πολύ χαρούμενος που βρισκόμαστε στην Ελλάδα και χρησιμοποιώ αυτούς τους όρους που είναι ελληνικοί, ουσιαστικά.

Αυτό που κάνω είναι πολύ κοντά στην οργάνωση ενός επιπλοποιού. Ένας επιπλοποιός φτιάχνει ένα τραπέζι. Είναι ένα απλό αντικείμενο. Δεν έχει κανένα συμβολισμό, καμία αλληγορία, καμία μεταφορά. Το βασικό αντικείμενο είναι στο πόσο, σε αυτό που ο ίδιος κατασκευάζει, στο πόσο θα εμπλακούν, θα συνδεθούν οι άνθρωποι με αυτό. Κατά πόσο θα αφορά τους ανθρώπους που το βλέπουν. Όταν ξεκινά να κάνεις μια ταινία είναι όλα νεκρά. Μετά έχει μια ιδέα και κάνεις μια δημιουργία από αυτή την ιδέα, αλλά αυτό το δημιούργημά σου πρέπει να αποκτήσει μια ψυχή. Οι «μαριονέτες» που έχεις θα πρέπει να αποκτήσουν ψυχή.

Η προσπάθεια είναι να βρούμε τους σωστούς ανθρώπους για να παίξουν το ρόλο των χαρακτήρων της ταινίας. Το ζήτημα είναι να βρεις ανθρώπους με την προσωπικότητα που ταιριάζει στο χαρακτήρα της ταινίας. Αφού το μεταφέρεις αυτό μπορείς να τους βάλεις σε μια κατάσταση και να αρχίσουν να αλληλεπιδρούν. Αυτό είναι πάρα πολύ στοιχειώδες και απλό, αυτό ακριβώς είναι το ζητούμενο. Οι κατηγορίες, οι θεωρίες είναι θέματα που είναι έξω από όλο αυτό. Βέβαια όλη η δουλειά γίνεται με το συγγραφέα, τους συνεργάτες. Το θέμα είναι πως θα προσεγγίσω και θα παρουσιάσω μια αληθινή ζωή και μια κατάσταση. Μόνο παρουσιάζοντας μια αληθινή κατάσταση μπορείς όντως να εμπλέξεις και το θεατή σε αυτή, να κάνεις κάτι που να τον αφορά.

Ένα παράδειγμα για αυτό που εννοώ, για τον κινηματογράφο που κάνω, είναι στις «Αρμονίες του Βερκμάιστερ» όπου παρουσιάζεται ο γέρος, ο οποίος είναι στην πλατεία και κοιτά το μάτι της φάλαινας. Ο θεατής από αυτό το μάτι εισπράττει ένα συναίσθημα, είναι κάτι που αισθάνεται και δεν μπορεί να εκφραστεί με λόγια. Αυτό δεν έχει να κάνει ούτε με συμβολισμούς, με μεταφορές, με αλληγορίες. Βλέπει ένα μάτι, το οποίο, φυσικά, είναι κατασκευασμένο, είναι ένα σκηνικό, και όμως αισθάνεται κάτι από αυτό που βλέπει. Αισθάνεται κάτι μέσα του. Αυτό είναι που εννοώ ένας αυθεντικός, ένας καθαρός κινηματογράφος: το να μπορεί να σε προετοιμάσει στο να φτάσεις σε μια στιγμή που να εισπράξεις μέσα σου κάτι που δεν μπορεί να το περιγράψει, δεν μπορεί να το γράψει, να το ζωγραφίσει, δεν μπορεί να το πει με άλλες τέχνες, μπορεί να το δώσει μόνο με αυτό τον τρόπο. Να νοιώσεις μέσα σου κάτι που δεν το έχεις ξανανιώσει. Μέσα από μια εικόνα που μπορεί να είναι κατασκευασμένη, αυτό θέλει μια διαδικασία και το θέμα είναι να μπορέσουμε να φτάσουμε σε αυτό το σημείο.

Ευχαριστούμε το ξενοδοχείο Intercontinental, στην Αθήνα, που μας παραχώρησε την προεδρική σουίτα για τις ανάγκες της συνέντευξης. Μέρος αυτής της συνέντευξης μεταδόθηκε από τον τηλεοπτικό σταθμό 902TV (Πέμπτη 8/11/07), από την εκπομπή Cine Πλάνο που μεταδίδεται κάθε Πέμπτη 11.00 μ.μ. και που παρουσιάζεται από τους Κώστα Σταματόπουλο και Γιάννη Φραγκούλη.

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΣΤΗΣ ΣΑΝ… ΑΝΘΡΑΚΩΡΥΧΟΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ BELA TARR