ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH

Ο ΕΝΔΟΜΥΧΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Γράμματα από το Ίβo Τζίμα
(Letters from Iwo Jima)

Η τελευταία ταινία του Κλιντ Ίστγουντ έχει παραχθεί σχεδόν ταυτόχρονα με τη εικοστή ένατη και οι δυο έχουν το ίδιο ακριβώς θέμα: το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η πρώτη «Οι πατρίδες των προγόνων μας» (2006) προπορεύεται ελαφρώς της τελευταίας του, «Τα γράμματα από το Ίβο Τζίμα» (2006). Στην πρώτη ο πόλεμος είναι ιδωμένος από τη ματιά των Αμερικάνων, στη δεύτερη έχουμε τη ματιά των Ιαπώνων.

Θα αναφερθούμε στα «Γράμματα από το Ίβο Τζίμα» σε αυτό το σημείωμά μας. Θα κάνουμε όμως, πιο μπροστά, μια αναφορά σε ένα εκπληκτικό φαινόμενο που έχει συνδεθεί με το όνομα του Ίστγουντ. Μετά από 65 ταινίες, εκ των οποίων οι περισσότερες ήταν ταινίες της σειράς, εμφανίζεται σαν ένας καταξιωμένος σκηνοθέτης. Το 1971 με την ταινία «The beguiled: the storyteller» εμφανίζεται για πρώτη φορά σα σκηνοθέτης, θα αργήσει όμως να καταξιωθεί σα σκηνοθέτης και, πολύ περισσότερο, σα δημιουργός (auteur) με όλη την έννοια που αποδίδουν σε αυτό τον όρο οι Γάλλοι θεωρητικοί και κριτικοί: να είναι ο δημιουργός των ταινιών του, αυτός που έχει την απόλυτη ευθύνη του τελικού αποτελέσματος, αυτός που θα πει την τελευταία λέξη στο σενάριο, στη σκηνοθεσία, στην προετοιμασία των ηθοποιών, στο πως θα παίξουν, στο μοντάζ. Μετά το «Bird» (1988) άρχισε να φαίνεται το σκηνοθετικό του ταλέντο, ήταν η ταινία που άρχισε μέσα του να ξεχωρίζει η υπόσταση του σκηνοθέτη από αυτή του ηθοποιού. Θα περιμένουμε το «Unforgiven» (1992) για να δούμε σε αυτόν έναν Ευρωπαίο σκηνοθέτη. Θα φτάσουμε στο «Mystic river» (2003) για να δούμε και κάτι άλλο που θα μας ξαφνιάσει πολύ περισσότερο και που θα ολοκληρώσει τη σκηνοθετική του προσωπογραφία, ένα τολμηρό βλέμμα, πρωτοποριακό και ριζοσπαστικό. Το ξάφνιασμα έρχεται από το γεγονός ότι ο πολίτης Ίστγουντ είναι φανατικός υποστηρικτής του Μπους και των συντηρητικών, στον κινηματογράφο όμως είναι ένας κεντροαριστερός διανοητής! Με τις τέσσερις τελευταίες του ταινίες, εκτός από την προαναφερθείσα, τις «Million dollar baby» (2004), «Flags of our fathers» (2006) και «Letters from Iwo Jima» (2006), όπως είναι ο αμερικάνικος τίτλος αυτής εδώ της ταινίας, το θεωρούμε πλέον δεδομένο ότι ο Ίστγουντ είναι ένας ριζοσπάστης (για τα αμερικάνικα δεδομένα) δημιουργός και ανανεωτής του αμερικάνικου κινηματογράφου.

Για να επανέλθουμε στην ταινία, πιστεύω θα ήταν λάθος να συγκρίνουμε τις δύο τελευταίες ταινίες του Ίστγουντ, διότι θα πρέπει να τις δούμε σα μία ή σαν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Η ταινία μπορεί να συγκριθεί με άλλες ταινίες που αναφέρονται στον πόλεμο, όχι αναγκαστικά στο Β΄ Παγκόσμιο. Ο σκηνοθέτης αρχίζει από την αρχή να ξεδιπλώνει τις πτυχές του χαρακτήρα των πρωταγωνιστών του. Αυτό θα γίνει μέχρι το τέλος με συνεχείς αναφορές στο παρελθόν τους σε αντιπαράθεση με το παρόν που ζουν. Με αυτό τον τρόπο έχουμε καθαρά μια ταινία χαρακτήρων και όχι μια αναφορά στην ιστορία. Στην κυριολεξία, όσον αφορά στο Ίβο Τζίμα γίνεται γνωστό ότι είναι ένα ιαπωνικό νησί, όμως δε γίνεται τίποτε γνωστό για το που είναι, ποια είναι η στρατηγική του σημασία, σε ποιο σημείο του ιαπωνοαμερικάνικου πολέμου έλαβε χώρα αυτή η μάχη.

Θα εξετάσουμε τη μάχη σαν ένα γεγονός που έχει γίνει και που λειτουργεί σαν αφηγηματικός ιστός στον οποίο αναφέρονται όλες οι επιμέρους ιστορίες, θα δούμε κατόπιν για ποιο λόγο. Η κεντρική προσωπικότητα είναι ο στρατηγός Κουριμπαγιάσι, όλα τα υπόλοιπα πρόσωπα δεν αναδεικνύονται και δεν πολυξεχωρίζουν μεταξύ τους. Ο Ίστγουντ θέλει να δείξει τον παραλογισμό του πολέμου και μια αναφορά σε κάποια πρόσωπα θα έσπαγε το συνολικό παζλ που έχει φτιάξει και, κατά συνέπεια, δε θα μπορούσε να δείξει τον παραλογισμό που υπάρχει στον πόλεμο. Οι επιμέρους ιστορίες, λοιπόν, δε θέλουν να δομήσουν χαρακτήρες, αλλά είναι οι συνισταμένες μιας κεντρικής εικόνας όπου τα πρόσωπα δεν είναι τίποτε άλλο από ψηφίδες σε ένα μεγάλο ψηφιδωτό. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι ο σκηνοθέτης προσπαθεί να ηθογραφήσει συνολικά στον ιαπωνικό και στον αμερικάνικο στρατό και όχι στα πρόσωπα που συμμετέχουν.

Με αυτή την έννοια η ταινία, όπως και η προηγούμενη, λειτουργούν σα μια αντιπολεμική καταγγελία όχι μόνο για το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά για κάθε πόλεμο, σύγχρονο ή παλιότερο. Έτσι ο σκηνοθέτης (και διανοούμενος) Ίστγουντ έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον πολίτη Ίστγουντ και δημιουργεί ένα πολύ δυνατό αντιπολεμικό και φιλειρηνικό μήνυμα, το οποίο γίνεται ακόμη πιο δυνατό όταν εκφράζεται και σχεδιάζεται από μια μεγάλη διεθνώς προσωπικότητα όπως αυτή του Ίστγουντ.

Τα περιθώρια της καλλιτεχνικής δημιουργίας εδώ είναι περιορισμένα. Ο Ίστγουντ θέλει να κάνει μια κάπως ρεαλιστική αναπαράσταση και για αυτό το λόγο υστερεί στην καλλιτεχνική δημιουργία, όπως στο «Million dollar baby». Παρόλα αυτά δεν μπορεί και αφήνει την ποιητική του διάθεση να εκφρασθεί όταν κινηματογραφεί τις σπηλιές μέσα στο βουνό όπου ζουν οι στρατιώτες της Ιαπωνίας, αλλά και την ποιητική διαδρομή μέσα στο βουνό, όπως και τη χωροταξία του. Πιο μπροστά έχουμε μια ακόμα ποιητική αφήγηση όταν ο στρατηγός φτάνει και αλλάζει όλα και με μικρές απομονωμένες αφηγήσεις κάνει αφηγητικά άλματα, αφήνοντας να εννοηθούν πολλά για να φτάσουμε σχετικά γρήγορα στη σύγκρουση, το οποίο είναι το ζητούμενο. Το κομβικό σημείο είναι η σύγκρουση Ανατολής και Δύσης. Αυτό μπορούμε να το δούμε μόνο στο πρόσωπο του στρατηγού, όπου συνυπάρχει η Ανατολή και η Δύση, η μια επηρεάζει την άλλη, συγκρούονται όμως μέσα για να υπερισχύσει πότε η μια και πότε η άλλη, αφήνει όμως για τελευταία την Ανατολή να υπερισχύσει όταν θα πρέπει να αυτοκτονήσει, ανήμπορος πια και τραυματισμένος βαριά. Σε αυτό το σημείο ο Ίστγουντ θα μας θυμίσει το λυρισμό ενός Κουροσάβα.

Ένα ακόμη αντιπολεμικό μήνυμα είναι η βαρβαρότητα του στρατού. Το βλέπουμε στον ιαπωνικό στρατό στην επαφή με τους Ιάπωνες πολίτες, το βλέπουμε επίσης στην στυγνή εκτέλεση των Ιαπώνων αιχμαλώτων πολέμου από τους Αμερικάνους. Η άλλη μέρα θα είναι μια αλλαγή σελίδας. Η ηρεμία και η πρόσκαιρη ειρήνη δεν θα είναι μια γιορτή για την ανθρωπότητα, αλλά μια ήττα του πολιτισμού και του ανθρωπισμού, για αυτό βλέπουμε την επόμενη μέρα σκοτεινή και βαριά. Οι μόνοι που φαίνεται να έχουν κερδίσει είναι τα στρατιωτικά επιτελεία, αυτοί που έχουν επιβάλλει τον παραλογισμό (για παράδειγμα την εκτέλεση του σκυλιού που γαβγίζει σε ένα σπίτι Ιαπώνων από αξιωματικό του ιαπωνικού στρατού). Ο σκηνοθέτης φαίνεται να μας καλεί να υπερασπίσουμε τη λογική που δεν είναι άλλη από την ειρήνη και την ανάπτυξη.

Πολύ καλές ερμηνείες, έξοχη η ερμηνεία του Κεν Βαναμπί, στο ρόλο του Ιάπωνα στρατηγού, πάρα πολύ προσεγμένη και δύσκολη η φωτογραφία. Το μοντάζ είναι αυτό που πρέπει για να μπορέσει η ταινία να δομήσει τους χαρακτήρες (αργό εκεί που ηθογραφεί, γρήγορο εκεί που μιλά για πολύ γνωστά γεγονότα). Να πούμε τελικά ότι η ταινία είναι υποψήφια γα τέσσερα Όσκαρ.

Γιάννης Φραγκούλης

Γράμματα από το Ίβo Τζίμα
(Letters from Iwo Jima)
Σκηνοθεσία: Clint Eastwood
Σενάριο: Iris Yamashita, Paul Haggis, Tadamichi Kuribayashi, Tsuyoko Yoshido
Φωτογραφία: Tom Stern
Μοντάζ: Joel Cox, Gary Roach
Μουσική: Kyle Eastwood, Michael Stevens
Ήχος: Charles Maynes
Κοστούμια: Deborah Hopper
Σκηνικά: Gary Fettis
Ειδικά εφέ: Mike Edmonson, Steve Riley
Ερμηνεύουν: Ken Watanabe (στρατηγός Κουριμπαγιάσι), Kazunari Ninomiya (Σάιγκο), Tsuyoshi Ihara (Μπάρον Νίσι), Ryo Kase (Σιμίζου), Shido Nakamura (λοχίας Ίτο), Hiroshi Watanabe (λοχίας Φουτζίτα), Takumi Bando (λοχαγός Τανίντα), Yuki Matsuzaki (Νοζάκι), Takashi Yamaguchi (Κασιβάρα), Eijiro Ozaki (λοχίας Οκούμπο), Nae Yuuki (Χανάκο), Nobumasa Sakagami (ναύαρχος Οσούγκι), Lucas Elliott (Σαμ), Sonny Saito (Μέντικ Έντο), Steve Santa Sekiyoshi (Κάντα)
Παραγωγή: Clint Eastwood, Robert Lorenz, Steven Spielberg
Έτος παραγωγής: 2006
Χώρα παραγωγής: ΗΠΑ
Χρόνος: 141΄
Εταιρεία διανομής: Village Films.