ΠΙΣΩ

ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΕ ΤΟ ΓΑΡΥΦΑΛΛΟ

Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο

Σκηνοθεσία: Νίκος Τζίμας
Σενάριο: Τάσος Λέρτας, Πότης Παρασκευόπουλος, Νίκος Τζίμας
Φωτογραφία: Νίκος Καβουκίδης
Μοντάζ: Πέτρος Λύκας
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Ήχος: Θανάσης Γεωργιάδης, Γιώργος Μιχαλούδης
Κοστούμια: Έρση Δρίνη
Σκηνικά: Έρση Δρίνη, Τάσος Ζωγράφος
Ηθοποιοί: Φοίβος Γκικόπουλος (Νίκος Μπελογιάννης), Αλέκος Αλεξανδράκης (Γιώργος Καρτάλης), Άγγελος Αντωνόπουλος (Τομ), Βαγγέλης Καζάν (συνταγματάρχης Γιώργος Παπαδόπουλος), Μάνος Κατράκης (Νικόλαος Πλαστήρας), Ανέστης Βλάχος (Απόστολος), Μίρκα Παπακωνσταντίνου (Έλλη Ιωαννίδου), Αντώνης Αντωνίου (Νίκος Πλουμπίδης), Κώστας Καζάκος, Πέτρος Φυσούν, Κώστας Αρζόγλου, Σπύρος Καλογήρου, Σπύρος Κωνσταντόπουλος, Στέφανος Στρατηγός, Αιμιλία Υψηλάντη, Βάσος Ανδρονίδης
Παραγωγή: Άρης Χατζόπουλος, Σύβιλα Κατσουρίδη, Άρμα Φιλμ
Έτος παραγωγής: 1980
Χρώμα: έγχρωμη
Διάρκεια: 125΄
Εταιρεία διανομής: New Star.
Ημερομηνία διανομής: 18/6/2009.

Η τέταρτη ταινία του Νίκου Τζίμα, «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο», ήταν η μεγάλη εμπορική επιτυχία το 1980. Μας φέρνει τριάντα περίπου χρόνια πίσω, όταν ο Νίκος Μπελογιάννης είχε ηγηθεί της ανασύστασης του ΚΚΕ και έδειχνε ένα διαφορετικό πρόσωπο στην ελληνική πολιτική και ειδικά στον αριστερό χώρο. Το 1980 ήταν η χρονιά που στην Ελλάδα υπήρχαν σοβαρές πολιτικές ανακατατάξεις. Η δεξιά είχε μια φθίνουσα πορεία ενώ ο κεντροαριστερός χώρος κέρδιζε την εκτίμηση του κοινού. Το έδαφος λοιπόν ήταν πρόσφορο για μια καθαρά πολιτική ταινία.

Ας θυμηθούμε την εποχή εκείνη. Είναι το τέλος της εξάχρονης διακυβέρνησης του Καραμανλή και ένα μεταβατικό στάδιο που προσπαθεί να κυβερνήσει ο Ράλλης, δείχνοντας ένα πιο ευρωπαϊκό πρόσωπο. Όμως το 1979 και το 1980 είχε σημαδευτεί από τη βία της εξουσίας, του αστυνομικού κράτους, ουσιαστικά, που προσπαθούσε με νύχια και με δόντια να διαφυλάξει τα κεκτημένα των πολιτευτών της παραδοσιακής δεξιάς, η οποία δεν ξέχναγε καθόλου την καταγωγή της από την ΕΡΕ. Ο Καραμανλής ήξερε τι ήθελε να πει νοθεία και βία της εξουσίας, απελπισμένα προσπαθούσε να την εξασκήσει μετά τη μεταπολίτευση στην Ελλάδα που ήταν έτοιμη να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Παράλληλα θέλει να δείξει ότι είναι τόσο μια ευρωπαϊκή όσο και μια οικουμενική προσωπικότητα, αφού έχει δώσει το «δαχτυλίδι» στον πιο πολιτισμένο Ράλλη, ενώ ξέρει πολύ καλά ότι πρόκειται η ΝΔ να χάσει τις εκλογές.

Ο Τζίμας αποφασίζει να μας αρκετά χρόνια πίσω και να κάνει μια ταινία για μια ισχυρή προσωπικότητα, όχι μόνο του αριστερού χώρου, ένα σύμβολο της αριστερής διανόησης που ξέρει να μάχεται και να κερδίζει και τους καθημερινούς αγώνες. Στην πραγματικότητα το 1980 και το 1981 φέρνει ένα δύσκολο πρόβλημα για να λύσει τόσο η δεξιά όσο το κέντρο και η αριστερά. Θα πρέπει να απαντήσουν σε μια σειρά ερωτήματα: Ποια Ελλάδα θέλουμε να φτιάξουμε; Ποια θα είναι η θέση μας στον ευρωπαϊκό χώρο; Ποιοι θα είναι οι εταίροι στην πολιτική αρένα; Ποιος θα είναι, τελικά, ο ρόλος του ΚΚΕ; Στην περίπτωση του Μπελογιάννη ερωτήματα ανάλογου τύπου είχαν τεθεί τότε. Θέλω να πω ότι σε μια εποχή θολή ξεχώριζε η μορφή του Μπελογιάννη για την ακρίβεια και την καθαρότητα της σκέψης του (βλέπε για τη βιογραφία του και ένα σχετικό σχόλιο στο σχετικό νήμα, σε αυτό τον ιστοχώρο).

Ήταν φυσικό λοιπόν αυτή η ταινία να βρει σχεδόν αμέσως το κοινό της. Τότε ήταν έκπληξη ότι είχε κόψει περισσότερα εισιτήρια από τη Βουγιουκλάκη. Τώρα δεν είναι. Μπορούμε να κρίνουμε πιο νηφάλια και με το χρόνο να έχει περάσει, να έχουμε χάσει τη συναισθηματική φόρτιση των ημερών, να έχει περάσει το έπος της Αλλαγής, να κρίνουμε ακόμα αυτή την αλλαγή πιο αντικειμενικά, τότε μπορούμε να δούμε ότι «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο» μίλαγε για τις αρχές της δεκαετίας του 1980 και όχι για τη δεκαετία του 1950. Θέλω να πω ότι η κινηματογραφική αφήγηση βρισκόταν στη δεκαετία του 1950, αναφερόταν όμως σε γεγονότα που εν μέρει, όσον αφορά στη δυναμική, συνέβαιναν στις αρχές της δεκαετίας του 1980.

Η κινηματογράφηση ήταν πολύ κλασική. Θύμιζε τον παλιό ελληνικό κινηματογράφο. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Τζίμας είχε ξεκινήσει με το «Οι νέοι θέλουν να ζήσουν» (1965) και συνέχισε με τους «Τάφους των εραστών» (1968) και τον «Αστραπόγιαννο» (1980). «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο» ήταν η τέταρτη ταινία του, ακριβώς δέκα χρόνια μετά τον «Αστραπόγιαννο». Η τρίτη του ταινία είχε μια φρέσκια, για την εποχή της, κινηματογραφική αφήγηση. Η ταινία για τον Μπελογιάννη βαδίζει έναν άλλο δρόμο, προσεγγίζει το γαλλικό κινηματογράφο, ηθογραφεί, προσπαθεί να δομήσει τους χαρακτήρες της, δεν τους περιχαρακώνει, αφήνει κενά για να μπορέσει ο θεατής να βρει τα δικό του στοιχεία, να ταυτιστεί και τελικά να διαβάσει το κινηματογραφικό κείμενο σα δικό του. Με άλλα λόγια, δεν τον αφορά μόνο το θέμα αλλά και αυτή καθαυτή η ταινία, σαν αφήγηση και σα μορφή. Το μοντάζ είναι πολύ σφιχτό, δεν αφήνει καθόλου κενά, μας αναγκάζει να έχουμε την προσοχή μας πάντα στην οθόνη. Η αφήγηση είναι μεστή νοημάτων.

Ας έλθουμε όμως στο σήμερα. Έχουμε για ακόμα μια φορά περίπου τα ίδια ερωτήματα. Ποια θα είναι η θέση μας στην Ευρώπη που θέλει να κερδίσει το οικονομικό παιχνίδι από τις ΗΠΑ; Ποιες δομές θα πρέπει να έχει η Ελλάδα για να μπορέσει να ανταγωνισθεί τους ευρωπαίους εταίρους της; Πως θα γίνει η συμβίωση των Ελλήνων με τους μετανάστες, χωρίς να υπάρχουν καταστροφικοί τριγμοί στην ελληνική κοινωνία; Ερωτήματα που, αυτή τη φορά τα θέτει η ίδια η κοινωνία στα κόμματα, δεν παίρνει όμως το μήνυμα ότι αυτά έχουν καταπιαστεί έστω με αυτά τα ζωτικής σημασίας θέματα. Επιπροσθέτως, το αστυνομικό κράτος κυριαρχεί και οι λογικές της καταστολής είναι στην ημερήσια διάταξη από το κυβερνητικό σχήμα της ΝΔ, το οποίο έχει αμφισβητηθεί πλέον ανοιχτά από όλη την κοινωνία, από όλα τα ηλικιακά και τα ταξικά στρώματα. Η βία, όπως φάνηκε από τις 12 Δεκεμβρίου του 2008, θα είναι πλέον ένα σημαντικό μέρος της πολιτικής συζήτησης. Ακόμα κυβερνά ένας Καραμανλής που αφήνει το κόμμα του να παραπαίει, δε θέλει να δώσει τη διαδοχή σε κάποιον άλλον ικανότερο. Κατά συνέπεια, ψάχνουμε αλλά δεν μπορούμε να βρούμε μια προσωπικότητα που θα μπορέσει να μας δείξει ένα δρόμο ή να μας δώσει ένα παράδειγμα.

Η ταινία του Τζίμα θέτει ουσιαστικά το ζήτημα της ηθικής στην πολιτική, τη στιγμή που η έλλειψη ηθικής είναι ο κανόνας. Μας δείχνει τι έγινε πριν 40 χρόνια περίπου και μας αφήνει να αναλογιστούμε ότι έχουμε πάει προς τα πίσω, ζούμε μια φαινομενική ακμή, μέσα στο φαντασιακό, όχι στο ρεαλιστικό, αδυνατούμε να αντιληφθούμε την πραγματικότητα έτσι ακριβώς όπως είναι, για να μπορέσουμε να βρούμε τελικά μια λύση. Και αναφέρουμε σχεδόν σε όλο τον πολιτικό κόσμο και σε ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας, ακόμα και σε αυτούς που μένουν σιωπηλοί, διότι η σιωπή, σε αυτή την περίπτωση, είναι συναίνεση.

Γιάννης Φραγκούλης

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΕ ΤΟ ΓΑΡΥΦΑΛΛΟ