Η ΠΕΝΤΑΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΡΑΣ

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

Η πεντάμορφη και το τέρας

(LA BELLE ET LA BETE) 

Η ΤΡΟΜΑΧΤΙΚΗ ΟΜΟΡΦΙΑ

Ένας μισοκατεστραμμένος έμπορος ζει στην επαρχιακή Γαλλία μαζί με το γιο του και τις τρεις κόρες του. Μία από αυτές, η Πεντάμορφη, ζει στο περιθώριο και κακοποιείται από τις υπόλοιπες δύο. Μια μέρα ο έμπορος χάνεται μέσα στο δάσος και βρίσκεται σε ένα παράξενο κάστρο. Κλέβει ένα τριαντάφυλλο για την κόρη του, την Πεντάμορφη, αυτό ήταν η αιτία να εμφανιστεί ο ιδιοκτήτης του κάστρου, ένα τέρας, μισός άνθρωπος μισό ζώο. Το τέρας λέει στον έμπορο ότι θα πεθάνει εκτός και αν του φέρει την κόρη του, την Πεντάμορφη. Όταν ο έμπορος λέει αυτή την ιστορία στην κόρη του, η Πεντάμορφη, μυστικά, πηγαίνει στο κάστρο για να σώσει τη ζωή του πατέρα της. Στην αρχή σοκάρεται από την εμφάνιση του τέρατος, μετά όμως αισθάνεται μια συμπάθεια προς αυτόν. Ξέρει πάντως ότι ποτέ δεν μπορεί να γίνει η σύζυγός του.

Πρόκειται για μια από τις πιο σημαντικές ταινίες της παγκόσμιας ιστορίας του κινηματογράφου. Ο Jean Cocteau θέλει να εξελίξει την τεχνολογία και την αφήγηση του κινηματογράφου, εξερευνώντας τα όρια τους. Προσπαθεί να πει ένα παραδοσιακό παραμύθι με ένα φρέσκο και επινοητικό τρόπο. Το πιο εκπληκτικό σε αυτή την ταινία είναι η οπτική φαντασία. Οι σκηνές των «φαντασμάτων» στο γοτθικό κάστρο του τέρατος είναι από τις πιο εντυπωσιακές και αξιομνημόνευτες σκηνές που έχουν ποτέ αποτυπωθεί σε ταινία.

Ο «αέρας» που κυκλοφορούσε ανάμεσα στο φωτεινό και σκοτεινό χώρο επέτρεπε, το σκιερό μέρος, να δίνει μια δυνατή παρουσία στους ηθοποιούς. Με τους πολλούς χώρους και τις πόρτες που άνοιγαν και έκλειναν, το κάστρο στην ταινία του Cocteau ήταν ζωντανό και έπαιζε τουλάχιστον ένα ρόλο στην ταινία. Το αποτέλεσμα ήταν ένα ζωντανό μπακράουντ δημιουργεί χωρίς να το βλέπουμε πολύ, χωρίς να έχουμε ιδέα πως ο σκηνοθέτης δημιουργεί ένα μαγικό χώρο, όλα αυτό ήταν τόσο γοητευτικό όσο είναι ένα παιδικό παραμύθι.

Ο Cocteau ήταν ο πρώτος που, όντας διάσημος ποιητής, υπηρέτησε τον κινηματογράφο τόσο όμορφα. Ο διάλογος, ιδιαίτερα ανάμεσα στους δύο πρωταγωνιστές, την Πεντάμορφη και το Τέρας, ήταν καθαρά ένα ποιητικό έργο. Αυτές οι λέξεις στους διαλόγους δημιουργούσαν τους χαρακτήρες τέλεια και ξεφεύγουμε έτσι από την παιδική φαντασία για να πάμε στο συναισθηματικό κόσμο. Βέβαια, ο σκηνοθέτης είχε στην υπηρεσία του ηθοποιούς με μεγάλο ταλέντο, της τάξεως του Jean Marais και της Josette Day, στους κεντρικούς ρόλους.

Το να ξεκινήσουμε από ένα γνωστό παραμύθι, όπως αυτό της Πεντάμορφης και του Τέρατος, και να παράξουμε από αυτό ένα εξαιρετικό κινηματογραφικό έργο, δεν είναι μικρό πράγμα. Η ιδιοφυία του Cocteau έγκειται στο όχι μόνο να σχηματίσει αυτό το μύθο, αλλά να ξεκινήσει από κάτι πολύ γνωστό και να το κάνει ένα ζωντανό κινηματογραφικό έργο. Είναι πολύ σπάνιο το να ζωντανέψει σε εμάς το παιδί, μια αξέχαστη εμπειρία.

Το έργο βασίζεται στο ομότιτλο παραμύθι του 18ου αιώνα της Leprince de Beaumont. Ο δικός του μύθος ελίσσεται ανάμεσα σε περίπλοκα μοτίβα. Για να το καταλάβουμε αυτό θα πρέπει να γνωρίσουμε περισσότερο το δημιουργό του, το Γάλλο ποιητή, ζωγράφο, δραματουργό και κινηματογραφιστή. Ο πατέρας του, ένας δικηγόρος, αυτοκτόνησε όταν ο Cocteau δεν ήταν ούτε 10 χρόνων.

Αυτό το γεγονός άφησε στο μικρό παιδί μια αίσθηση της τραχύτητας που σου δίνει η ξαφνική εισβολή στο χάος. Μετά τη στρατιωτική του υπηρεσία, ο Cocteau ήταν ερωτευμένος με το Raymond Radiguet, το Γάλλο συγγραφέα του «Devil in the flesh», του οποίου ο αιφνίδιος θάνατος στα είκοσί του χρόνια, από τυφώδη πυρετό, σόκαρε ξανά το δημιουργό. Θα πρέπει σε όλα αυτά να προσθέσουμε το όπιο και τη νοσηλεία του το 1929. Αργότερα, ερωτεύτηκε το Jean Marais, όταν ακόμη αυτός ήταν έφηβος, 15 ετών, και ο ρόλος που του έδωσε στην ταινία ήταν μια ευκαιρία για να φωτίσει περισσότερο την προσωπικότητα του Marais.

Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα ο δημιουργός ταυτίστηκε με το προοδευτικό κίνημα και με την avant garde. Τη δεκαετία του 1940, ήταν ευνοϊκός με ένα φασίστα καλλιτέχνη, τον Amo Becker, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στη Γαλλία. Αυτή η κίνηση ήταν απελπιστική για να επιβιώσει, αφού η κυβέρνηση του Βισύ τον είχε χαρακτηρίσει ως εκφυλισμένο. Το αποτέλεσμα ήταν ακριβώς το αντίθετο: ο τύπος έδραξε την ευκαιρία και τον κατηγόρησε για ομοφυλόφιλο. Ο Cocteau παράτησε το δημιουργικό του έργο και μόνο μετά την απελευθέρωση έδωσε στο Marais ένα συγκλονιστικό ρόλο, στην «Πεντάμορφη και το τέρας», για να επανέλθει με όλη του την ένταση.

Μπορούμε να καταλάβουμε τώρα την ένταση που υπάρχει στο έργο του Cocteau. Αυτή βγαίνει από τις αντιθέσεις των προσωπικών του βιωμάτων και των καλλιτεχνικών ρευμάτων στα οποία συμμετείχε. Ολόκληρο το καλλιτεχνικό του έργο ήταν διαλεκτικά δεμένο με το προσωπικό του πάθος και για αυτό το λόγο ήταν ζωντανό. Παρακολουθούσε τόσο τα καλλιτεχνικά όσο και τα πολιτικά γεγονότα. Μπορούμε να βρούμε σε αυτό πολιτικά στοιχεία που είναι μια έμμεση κριτική στην πραγματικότητα.

Η «Πεντάμορφη και το τέρας», με αυτή την έννοια ήταν ένα ειρωνικό έργο για την κοινωνία έτσι όπως τη ζούσε ο δημιουργός στην εποχή του. Η ομορφιά και καλοσύνη δεν υπάρχουν μόνο εκεί που η φυσική παρουσία μας υποψιάζει για αυτές τις αρετές. Μερικές ή πολλές φορές συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Βλέπουμε λοιπόν πως ο Cocteau πολεμά το φασισμό στην καθημερινή και πιο απτή μορφή του: στο φασισμό του όμορφου και συμμετρικού σώματος.

Γιάννης Φραγκούλης

Η ΠΑΝΕΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΡΑΣ
(LA BELLE ET LA BETE)
Σκηνοθεσία: Jean Cocteau

Σενάριο: Jeanne-Marie Leprince de Beaumont, Jean Cocteau

Φωτογραφία: Henri Alekan

Μοντάζ: Claude Ibéria

Μουσική: Georges Auric

Κοστούμια: Antonio Castillo, Marcel Escoffier, Christian Bérard

Σκηνικά: Lucien Carré, René Moulaert

Ηθοποιοί: Jean Marais (Τέρας), Josette Day (Πανέμορφη), Mila Parély (Φελίσι), Nane Germon (Αδελαΐδα), Michel Auclair (Λούντοβικ), Raoul Marco, Marcel André (πατέρας Πανέμορφης), Noël Blin (πεζοπόρος), Jean Cocteau (φωνή μάγου), Christian Marquand (πεζοπόρος), Gilles Watteaux (πεζοπόρος)

Παραγωγή: André Paulvé

Χρώμα: ασπρόμαυρη

Είδος: φαντασία, δράμα

Χώρα: Γαλλία

Έτος Παραγωγής: 1946

Διάρκεια: 96΄

Ημερομηνία εξόδου στις αίθουσες: 3/6/2010.

Άνοιξε στις αίθουσες (Αθήνα 3/6/2010): Αθηναία (θερινός).

Η ΠΑΝΕΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΡΑΣ