ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH

Της κακομοίρας

Αν ο Κώστας Χατζηχρήστος θα μπορούσε να υπερηφανευτεί για κάποιες ταινίες που έχει κάνει, είναι οι εξής τρεις: «Μακρυκωσταίοι και Κοντογιώργηδες» (1960), «Ο Ηλίας του 16ου» (1959) και «Της κακομοίρας» (1963). Οι δύο πρώτες ήταν σε σκηνοθεσία του Αλέκου Σακελάριου, η τρίτη του Ντίνου Κατσουρίδη. Θα ασχοληθούμε με αυτή την ταινία του Κατσουρίδη, η οποία για πολλά χρόνια είχε παραμεληθεί από την προσοχή των κριτικών και του κόσμου.

Το θέμα της είναι λίγο «περίεργο». Ένας «μπακαλόγατος» που βρίσκεται σε μόνιμη διαμάχη με το αφεντικό του και οι έρωτές του, οι φάρσες και οι κόντρες με τους άλλους μάγκες της γειτονιάς, με αυτό τον τρόπο θα μπορούσαμε, περιληπτικά, να μιλήσουμε για την ταινία. Θα την αδικούσαμε όμως. Ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος της έχει δώσει πολύ περισσότερα από μια κωμωδία φάρσας. Σε αυτό το κείμενο θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε το πολύ λεπτό χιούμορ της, αλλά και τη σάτιρα που περνά υποσυνείδητα στο θεατή.

Η ταινία ξεκινά με ένα σχετικά μεγάλο τράβελινγκ όπου βλέπουμε το Χατζηχρήστο πάνω στο ποδήλατο να τραγουδά, με ένα σχεδόν θεατρικό τρόπο, κινδυνεύοντας ανά πάσα στιγμή να πέσει κάτω. Πότε πλάγια, πότε από μπρος, η κάμερα έχει αποκλειστικό και μόνο θέμα ένα «μπακαλόγατο» που λέει τον πόνο του, τραγουδώντας, με μια αρκετά παράφωνη φωνή και μια βλάχικη προφορά. Τα πρώτα δεδομένα που εισπράττουμε είναι ότι έχουμε να κάνουμε με έναν ιδιόρρυθμο υπάλληλο μπακάλικου, ο οποίος «έχει σπίρτο» και είναι φιλόδοξος. Επίσης, από τα πρώτα λεπτά μας δηλώνεται ότι έχουμε να κάνουμε με μια φαρσοκωμωδία.

Μεταφερόμαστε, σχεδόν αμέσως στο μπακάλικο. Εκεί, αφεντικό και υπάλληλος κοντράρονται, μπροστά στα μάτια των πελατών. Άρα πρόκειται για μια γειτονιά και πολύ πιθανόν φτωχογειτονιά, όπου κάποιοι παροξυσμοί και παρεξηγήσεις συγχωρούνται διότι ο ένας ξέρει τον άλλον πολύ καλά. Το αφεντικό, με μια προσεχτική ματιά, θα δούμε ότι δεν ήταν και τόσο καταπιεστικός, άρα η οικονομική επιφάνειά του ήταν σχετικά χαμηλή, δεν τον έπαιρνε να απολύσει τον υπάλληλό του και να πάρει άλλον. Με μια πρόχειρη, λοιπόν, ανάλυση βλέπουμε ότι από την εισαγωγή της ταινίας μπαίνουμε μέσα στην έννοια της ταξικής διαστρωμάτωσης.

Είμαστε στην εποχή της εσωτερικής μετανάστευσης, αλλά και σε μια εποχή που κάποιες ελευθερίες έχουν δοθεί στον κόσμο, ειδικά στους πνευματικούς ανθρώπους. Κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου, το κόμμα του Κέντρου διοικεί τη χώρα. Άρα ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος έχει την ελευθερία να πει και κάποια πράγματα έξω από τα δόντια.

Ο Κατσουρίδης «σφίγγει» πολύ την ταινία, την κλείνει σε ένα μικρό χώρο για να αυξήσει τη θεατρικότητά της εκεί που θέλει. Στις σκηνές που εκδηλώνεται και κορυφώνεται η πίεση, κυρίως ψυχολογική, χρησιμοποιεί το μπακάλικο, το οποίο είναι, συγχρόνως, και ταβέρνα. Οι ηθοποιοί μπαίνουν και βγαίνουν, δίνουν ελεύθερο χώρο για να ειπωθούν πράγματα δυσάρεστα για κάποιους, κάποια μυστικά ή να κανονιστούν ραντεβού. Ο θεατής μπορεί να καταλάβει εύκολα ότι ο Ζήκος πιάνεται κορόιδο και αρχίζει να το λυπάται. Στην ταινία δεν του δίνεται και πολύ αυτός ο χώρος, γιατί ο Ζήκος θέλει να είναι το αφεντικό και να έχει το πάνω χέρι, άρα, το δημόσιο αίσθημα μπορεί να εκφρασθεί λέγοντας ότι καλά του κάνουν. Ο Ζήκος είναι ο καλός και ο κακός, συγχρόνως.

Το αφεντικό του είναι ο καλός, μεροκαματιάρης έμπορος. Είναι τίμιος, έχει ένα μικρό «κομπόδεμα», μπορεί να ελπίζει σε μια καλή τύχη για να κάνει οικογένεια, υπολογίζοντας στην οικονομική του επιφάνεια. Αλλά, σαν μικρομεσαίος επιχειρηματίας, είναι εύκολο να πέσει και να τα χάσει όλα. Ο Ζήκος είναι ο μάγκας, ο οποίος, στη χειρότερη περίπτωση, θα γυρίσει πίσω στο χωριό του. Δεν έχει να χάσει τίποτε. Εδώ φέρνει λίγο στον Καραγκιόζη, μόνο στην επιθετική και φραστική συμπεριφορά του.

Έχουμε λοιπόν μια πολύ καλή εικόνα της ελληνικής κοινωνίας, τη δεκαετία του 1960. Μια κοινωνική και οικονομική κατάσταση που όλοι, λίγο-πολύ, την ξέρουμε και για αυτό ο Κατσουρίδης μπορεί να πάει παραπέρα. Η κινητήρια δύναμη της ανακατωσούρας και των αλλαγών είναι ο Ζήκος. Του δίνει τη δύναμη να κανονίζει τα πράγματα, νικά στο ποδοσφαιράκι, κάνει το μάγκα στον ερωτικό αντίζηλό του, μιλά με τον τρόπο του στους πελάτες, δεν υπολογίζει το αφεντικό του. Κρίνει και κατακρίνει και, μέσα στο «ακαταλόγιστο των λόγων του» μπορεί να κάνει ακόμα και ένα σχόλιο πάνω στο ασφαλιστικό σύστημα (επίκαιρο ακόμη και σήμερα ή προβληματισμός: από το 1960 συζητάμε τη λύση του;!).

Τα δύο ερωτικά ζευγάρια θα λύσουν τις διαφορές τους με μια μη εκδηλωμένη βία. Θα κλέψουν την κοπέλα όταν ο ένας από τους δύο έχει τακτοποιηθεί, έγινε δημόσιος υπάλληλος, μετά από ένα καυγά, ανήμερα της γιορτής της. Με την αστυνομία παρούσα, η παρεξήγηση θα λυθεί, ο πατέρας θα μαλακώσει και θα δώσει την κόρη του σε αυτόν που αυτή αγαπά.

Κάθε ατάκα βγάζει γέλιο. Μόνο που αυτό ξεκινά να είναι σπαρταριστό, καταλήγει όμως να γίνει πικρόχολο, αφού ο καθένας βλέπει στο Ζήκο τον εαυτό του. Κοροϊδεύει το Ζήκο και θεραπεύει το κακό που θα μπορούσε να του συμβεί σε μια ανάλογη, αν όχι ίδια, περίπτωση, όχι μόνο σε μια ερωτική αντιζηλία.

Η ταινία απογειώνεται για μια τελευταία φορά, ακριβώς στο τέλος, όταν οι δύο αντίπαλοι, το αφεντικό και ο υπάλληλος, φεύγουν από το πλατό-θεατρική σκηνή, μονιασμένοι, χαμένοι, αλλά και περήφανοι, σχεδόν (ή μάλλον παρά τρίχα) νικητές. Δεν έχασαν αλλά και δε νίκησαν. Όπως η Ελλάδα μέχρι σήμερα. Έφτασαν στην πηγή και δεν ήπιαν νερό. Όμως δεν έφυγαν διψασμένοι, ικανοποίησαν έτσι το λαϊκό αίσθημα, αυτό του κοινού.

Αναλογιστείτε τις ταινίες του Τατί, το χαβαλέ, την ανακατωσούρα και συγκρίνετε αυτές με αυτή την ταινία του Κατσουρίδη. Θα δείτε ότι η χρήση της θεατρικότητας, η οποία σπάει με κάποια κινηματογραφικά γκανγκ, και το πολύ καλό μοντάζ δημιουργούν αυτό το κρεσέντο της ψυχολογικής πίεσης και δίνουν σε αυτή την ταινία με αριστουργηματικό τρόπο την έννοια της καταπίεσης, του πεπρωμένου και της ελπίδας, με πολύ καλύτερο τρόπο.

Γιάννης Φραγκούλης

Ανάλυση της ταινίας "Της κακομοίρας" του Ντίνου Κατσουρίδη