ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH

Γαλλική ταινιοθήκη

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΟΔΟΤΗ

Για τα 70 χρόνια της Γαλλικής Ταινιοθήκης, ο Laurent Mannoni, δημοσιοποιεί μια ιστορία βασισμένη στα αρχεία. Στην «Ιστορία της γαλλικής Ταινιοθήκης» («Histoire de la Cinematheque francaise»), η οποία έχει εκδοθεί από τις εκδόσεις Gallimard, ο Laurent Mannoni ξεψαχνίζει τα αρχεία του Οργανισμού, μια διοικητική εποποιία από την οποία μπορούμε να συμπεράνουμε ότι όλα πάνε καλά στο Bercy. Μπορεί κανείς να δει κάποια ανέκδοτα ντοκουμέντα.

Είχαμε αφήσει (βλέπε το τεύχος 601 του περ. «Cahiers du Cinema») το Laurent Mannoni να βουτάει στα διακόσια χαρτονάκια της γαλλικής Ταινιοθήκης που με ένα θαυμαστό τρόπο ξαναβγήκαν στη φόρα από ένα πρόσφατο τυχαίο περιστατικό. Όλα αυτά τα γράμματα (από τα οποία κάποια δεν είχαν ανοιχτεί ποτέ), αναφορές και άλλα που έχουν παραληφθεί, είναι σήμερα σχεδόν εξολοκλήρου καταμετρημένα. Ο υπεύθυνος της συλλογής της γαλλικής Ταινιοθήκης έχει κάποιους ενδοιασμούς για το αν υπάρχουν αμφιλεγόμενα με την «Ιστορία» του. Από τη δουλειά ενός χρόνου και μιας υπομονετικής εργασίας συλλογής ντοκουμέντων από τα αρχεία Malraux και από αυτά του CNC, όπως και πολλών Υπουργείων, ο Mannoni προτείνει τα πάντα εκτός από μια νιοστή θυσία του Henry Langlois ή ένα πολύκροτο εορτασμό των 70 χρόνων της γαλλικής Ταινιοθήκης, η οποία δημιουργήθηκε το Σεπτέμβριο του 1936. Στις πεντακόσιες σελίδες της «Ιστορίας», υπάρχουν ντοκουμέντα που υποστηρίζουν τις ενέργειες και των «πάρκων» του Langlois (φωτογραφίες της Lotte Eisner με ιδιοφυή τρόπο αναδομημένη από μακέτες και από σχέδια, της Mary Meerson συνοδηγός αρκετά ενοχλημένη από την παράνοιά της, της Marie Epstein, η πρώτη που έκανε ρεστορασιόν). Αν και ο Laurent Mannoni δικαιούται να αναρωτιέται και να σχολιάζει, αν και προβλέπει ότι θα σοκάρει κάποιους εικονοκλάστες της παρούσας διοίκησης, αποφασίζει να τεθεί με την πλευρά της ιστοριογραφίας, χωρίς πολεμική ούτε υπονοούμενα, οργανώνοντας με καθαρά χρονολογική οργάνωση την εργασία του και έχοντας ένα ρευστό συντακτικό λόγο. Εξ΄ου ένα τελευταίο μέρος ανάμεσα στο 1990 και το 2000, κατά τη διάρκεια του οποίου και ο ίδιος ήταν στη γαλλική Ταινιοθήκη, στο οποίο αναφέρεται με χαρακτηριστικό τρόπο: «Είχα δεχτεί να αλλάξω μια λέξη αλλά δεν είχα μια εκ των μακρόθεν πρόσβαση ούτε των πραγμάτων ούτε των ντοκουμέντων.»

ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Τι μαθαίνουμε από αυτά, από κολακευτικά τηλεγραφήματα του Chaplin, του Lang ή του Sternberg και από ταραχώδεις στιγμές διοίκησης; Κατ΄αρχήν ότι ο Langlois, πέρα από την αντιφατική προσωπικότητά του, δηλαδή ειλικρινά δύσκολη, είχε εφεύρει, πολύ απλά, τον προγραμματισμό του κινηματογράφου έτσι ώστε ο Dominique Paini, διευθυντής της γαλλικής Ταινιοθήκης, από το 1991 μέχρι το 2000, μπόρεσε να το κάνει πράξη και να το θεωρητικοποιήσει1. Το να προγραμματίσεις σημαίνει για τον ντροπαλό 22άχρονο Langlois να πάει με τη μία βίαια εναντίον της παράδοσης που είχε πλέον εδραιωθεί στις Κινηματογραφικές Λέσχες: να προβάλλουν χωρίς μουσική και, μερικές φορές, χωρίς υπότιτλους στον Κύκλο του κινηματογράφου που ίδρυσε το 1935 μαζί με το Jean Mitry, βωβές ταινίες οι οποίες είναι, σημειώνεται στις κόπιες, «χωρίς υποστήριξη».

Δύο χρόνια αργότερα, σε ένα σχέδιο που είχε τίτλο «Γκαλά των φαντασμάτων», που είχε οργανωθεί στο Biarritz, με τη βοήθεια του Emile Cohl και του Georges Melies, πηγαίνει και περνά στο πραγματικό μικτό: βάζετε μπροστά σε αυτές τις κυρίες και τους κυρίους, διαδοχικά και διακοπτόμενα από ζωντανές σκηνές, δύο μπομπίνες των «Trois lumieres», μια του «Caligari», μια της «Mabuse», μια του «Nosferatu», ο ενταφιασμός ιδωμένος από το «Vampyr»… Το ποτ-πουρί δεν ακολουθείται κατά γράμμα, αλλά ο Langlois υπηρετεί με εξαιρετικό τρόπο το καθεστώς των τιμητικών βραδιών, συγχρόνως επηρεάστηκε από μια αντι-ιστορία του κινηματογράφου. Μανιακός με τις λίστες, έχει, στο μέσο της δεκαετίας του 1950, βρει ταινίες χωρίς πατρότητα, όπως η «Dr. Jekyll and Mr Hyde», του Mamoulian, και τις «Blonde Venus» και «Serenade a trois».

Ο Laurent Mannoni δείχνει επίσης ότι ο Langlois, με τη «δικιά του έννοια της αταξίας» (Franju), μπορούσε να παίζει με ένα γαλλικό παράδοξο: την ιδιότυπη διαφορά ανάμεσα στο ιδιωτικό και στο δημόσιο. Όλα αυτά κλείνοντας συχνά τα χρέη της γαλλικής Ταινιοθήκης, σύμφωνα με το νόμο 1901 που δεν κατάφερε παρά να κλείσει κάποιες προσωπικές υποθέσεις, το κράτος δεν έκανε τίποτε άλλο από να την οδηγήσει σε μια εθνικοποίηση, μέχρι τη χίμαιρα που είχε προταθεί το 1967 από τον ελεγκτή Robert Griffault, την τερατώδη συγχώνευσή της με την IDHEC, με την Ανώτατη Τεχνική Επιτροπή, με τα Φεστιβάλ Καννών, Τουρ, Ανεσί και με την Unifrance. Ούτε παράρτημα ενός μουσείου, όπως οι συλλογές του ΜΟΜΑ, ούτε υποκατάστημα ενός Κέντρου Κινηματογράφου, όπως το NFL στο Λονδίνο, στο British Film Institute, ακόμη λιγότερο κρατικό όπως το Reichsfilmarchiv, στο Βερολίνο, όταν δημιουργήθηκε, «θα είναι ένας ιδιωτικός οργανισμός, αυτόνομος, ανεξάρτητος, ελεύθερος, για το χειρότερο και το καλύτερο», υπογραμμίζει ο Mannoni, «ένας οργανισμός μαχόμενος», γράφει ο σεναριογράφος Charles Spaak, το 1938, πριν ο Πρόεδρός του, ο κινηματογραφιστής Marcel L’Herbier, να δεχτεί, στο τέλος του 1943, τον λειτουργικό τρόπο του Langlois: «Η Ταινιοθήκη παίρνει επιχορήγηση από το κράτος. Δεν οφείλει πλέον σε κανέναν.»

Η διαμάχη με το κράτος οδηγεί στη δημιουργία, το 1969, ενός δημόσιου οργανισμού, των Αρχείων του Κινηματογράφου, που συνδέεται με την «εθνική ταινιοθήκη», που δημιουργήθηκε το 1933 η οποία σήμερα διαθέτει το διπλάσιο αριθμό ταινιών από την γαλλική Ταινιοθήκη, με τη βοήθεια των νόμιμων χρηματικών ποσών. Η ηθική πλευρά του θέματος: αν κάποιες φορές ξεπέρασε την κατάσταση του οργανισμού που δημιούργησε, ο Langlois ήξερε πολύ καλά να την ακολουθεί κατά γράμμα όταν η γραφειοκρατία ήθελε να εξυπηρετήσει τα ενδιαφέροντα της. Κάτω από κάποιες περιστάσεις, π.χ. στην Κατοχή, οι παρανοϊκοί αναδεικνύονται οι καλύτεροι στρατηγοί.

ΒΑΣΕΙΣ ΣΤΕΡΕΩΣΗΣ

Κατά την ίδρυση της γαλλικής Ταινιοθήκης, ήθελε ο Langlois να μαζεύει τόσο ταινίες όσο αφίσες, κοστούμια, μακέτες, σχέδια, σενάρια, μια θέληση που ακόμα και τώρα ισχύει με το μάζεμα τους σε έναν κοινό τόπο, στην οδό Bercy(2). Ξέρουμε το μυστικισμό του Langlois, το φόβο του έναντι της απιστίας, τον τρόπο του να στριμώχνει τους καλύτερους συμμάχους του, την αίσθησή του για μια μουσειογραφία, να αντιγράφει ταινίες, μακέτες ή κοστούμια που δανειζόταν για μια έκθεση, χάρη στο διεθνές κύκλωμα που είχε δημιουργήσει, κάνοντας μια συνομοσπονδία Αρχείων Ταινιών, τη FIAF. Σε όλα αυτά, η «Ιστορία της γαλλικής Ταινιοθήκης» αναφέρεται χωρίς να κάνει ψυχανάλυση στο δράκο. Ο Mannoni μεταφέρει ωστόσο σημαντικά στοιχεία, ντοκουμέντα που αναφέρονται στην Κατοχή, κατά τη διάρκεια της οποίας ο Langlois προστάτεψε διάφορους ανθρώπους και έσωσε πολλές ταινίες.

Αλλά ξέρουμε λιγότερο ότι ο μύθος Langlois και η υπερβολική φοβία του κάλυπταν μια κρατική αδικία: το κράτος χορήγησε πολύ αργά μια βοήθεια σε ένα κινηματογραφικό χώρο, μετά από τις εκκλήσεις του Langlois. «Θα είναι όλα εκεί, όλα μαζεμένα», έγραφε ο Henri Clouzot, διοργανωτής της Έκθεσης Τέχνης στο γαλλικό κινηματογράφο στο μουσείο Galliera, το 1924, «στο μουσείο του κινηματογράφου που η Γαλλία έχει επείγουσα ανάγκη να αποκτήσει.»

Η ΚΡΑΤΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ

Το κράτος, από διαφορετικά υπουργεία, πριν τη δημιουργία του υπουργείου Πολιτισμού, έδινε κανονικά χορηγήσεις, βεβαίως, αλλά σπάνια έδινε το σωστό ποσό. Έτσι το 1920 το εργαστήριο Éclair έκλεισε, έστειλε τόνους από μπομπίνες για να γίνουν «βάσεις στερέωσης». Στο Langlois οφείλεται η ιδέα να ζητήσει από τους παραγωγούς και τους σκηνοθέτες κόπιες εργασίας που θα επέτρεπαν «σε περίπτωση λογοκρισίας ή εξαφάνισης ενός αρνητικού την επανασύσταση του πρωτότυπου έργου»(3), μια αρχή που έσωσε από αποφασιστική καταστροφή πολλές ταινίες όπως αυτές του Vigo; του Renoir ή του Stroheim.

Ίδια αναποφασιστικότητα του κράτους στην υπόθεση της νόμιμης διάθεσης, διαθέσιμη από το 1925, αλλά χωρίς να την έχει ακουμπήσει κανένας, ή ακόμα στην ανάγκη να επωφεληθεί από ιδιωτικές συλλογές όπως το ταμείο Gabriel Cromer, που το κράτος το άφησε να διατεθεί στις ΗΠΑ, παρά το ενδιαφέρον της BNF και της γαλλικής Ταινιοθήκης. Ειρωνικά, υπό τη διακυβέρνηση του Βισύ, ακριβώς όταν οι γαλλικές ταινίες κινδύνευαν να κατασχεθούν ή να τους απαγορευτεί η προβολή, τότε γενικά ο κινηματογράφος και πιο ειδικά η γαλλική Ταινιοθήκη έχαιρε της μεγαλύτερης εύνοιας του κράτους, δημιουργία της IDHEC, το 1941. Αλλά ακόμα μετά το Malraux, το κράτος «υποστήριξε επίσημα τη δημιουργία του μουσείου (κινηματογράφου), ενώ αρνιόταν να το χρηματοδοτήσει ολοκληρωτικά.» Αυτή η υπόσχεση, με το ζόρι, απειλούσε ιδιαίτερα την υπόσταση της ταινίας: το κράτος δίνει, για παράδειγμα, στη γαλλική Ταινιοθήκη αδιάθετα κονδύλια το 1949, χωρίς να εξαλείψει τα εμπόδια για να τα εκταμιεύσει, πάντως έστειλε έναν ελεγκτή για να διαπιστώσει τη διάθεση παλαιότερων χορηγιών. Θα έπρεπε να περιμένουν τον Κώστα Γαβρά και το Jack Lang για να εξαγγελθεί μια κανονική επιχορήγηση το 1981.

Με αυτή την έννοια, είναι φανερό ότι η πειρατεία των ταινιών επί Langlois ή των διεθνών ομόλογών του στη Στοκχόλμη ή στη Νέα Υόρκη ήταν τα καλύτερα μέρη για να δεχθούν ταινίες τόσο σημαντικές όσο η «Loulou». Σύμφωνα με παρελθόντες κρίσεις και με περίπλοκες σχέσεις, ανάμεσα στον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα στην Ταινιοθήκη, μπορούμε να πούμε ότι οι προθέσεις του σημερινού γενικού διευθυντή της γαλλικής Ταινιοθήκης, το Serge Toubiana, να υπογράψει με το κράτος ένα «συμβόλαιο ανάπτυξης 2007-2009» είναι μια πολύ σωστή πρόβλεψη.

Charlotte Garson

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1.«Conserver monter», εκδ. Yellow Now, Crisnee1992. 2.Ο αριθμός 51 της οδού Bercy, όπου θα πρέπει να προσθέσουμε τη συλλογή μηχανών που βρίσκονται σε έναν πύργο στη BNF, τις συλλογές του Fort de Saint-Cyr και το μυστικό τόπο όπου φυλάσσονται τα κοστούμια. Μένουν ίσως κάποια κιβώτια ξεχασμένα από τον περίγυρο του Langlois που διένειμε κάποιες ταινίες σε μέρη τα οποία δεν είχε σημειώσει στα χαρτιά του… 3.Ο Langlois στο περ. «Cinemonde», 1936, αναφέρεται από το Laurent Mannoni.