ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH

ΕΚΛΕΙΣΕ ΤΑ ΕΙΚΟΣΙ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Δεν είναι πολλά για ένα Φεστιβάλ τα 20 χρόνια. Όταν όμως ένα «μικρό» Φεστιβάλ κλείνει τα 20 χρόνια του και όταν, σε έναν απολογισμό, μπορούμε να απαριθμήσουμε πολύ σημαντικές ταινίες, μερικές από αυτές σταθμοί στην παγκόσμια ιστορία του κινηματογράφου, χωρίς μεγάλο προϋπολογισμό, αντίθετα με πολύ λίγα λεφτά, τότε, αυτόματα, αυτό το Φεστιβάλ γίνεται μεγάλο και πολύ σημαντικό.

 

Έτσι το Φεστιβάλ Κινηματογράφος και Πραγματικότητα έχει κατακτήσει τις καρδιές των κινηματογραφόφιλων και χωρίς διαφήμιση ή πολλές αναφορές στον Τύπο, γεμίζει την αίθουσα του Γαλλικού Ινστιτούτου, όπου γίνεται αυτό το Φεστιβάλ όλες αυτές τις χρονιές. Έχει, λοιπόν, εγγράψει τη δυναμική του και αποδεικνύει ότι το ντοκιμαντέρ έχει τους δικούς του οπαδούς, όταν πρόκειται για κινηματογράφο. Φέτος τρία ήταν τα αφιερώματα: στο Werner Herzog, στον Παντελή Βούλγαρη και στην Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων. Ο Χέρτζογκ και ο Βούλγαρης είναι περισσότερο γνωστοί από τις ταινίες μυθοπλασίας που έχουν κάνει και πολύ λιγότερο από τις ταινίες ντοκιμαντέρ. Του πρώτου έχουν παρουσιαστεί ταινίες του και στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, μάλιστα στο τέλος του Φεστιβάλ, η ταινία του που διανεμήθηκε στις αίθουσες το 2005, ένα από τα λίγα ντοκιμαντέρ που βρήκαν τότε διανομή. Πάντως είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι δύο μεγάλοι σκηνοθέτες, ένας Έλληνας και ένας ξένος, συναντιούνται για να σμίξουν με άλλους μικρότερης εμβέλειας, αλλά επίσης σημαντικούς δημιουργούς.

ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΠΑΝΤΕΛΗ ΒΟΥΛΓΑΡΗ

«Αν θυμάμαι καλά, οι πρώτες κινούμενες εικόνες που είδα παιδί ήταν ένα ντοκιμαντέρ για το αλάτι, χωρίς ήχο, ασπρόμαυρο, στον κινηματογράφο Ηλέκτρα, της οδού Πατησίων. Παρέα με άλλους πιτσιρικάδες παρακολούθησα τη δοκιμαστική προβολή της μηχανής προβολής που θα δούλευε όλο το καλοκαίρι. Αργότερα, στις κινηματογραφικές προβολές του Σινεάκ της οδού Πανεπιστημίου, δίπλα στο Σαρλό και στο τρίο Στρούτζες, «ενημερώθηκα» από τα γαλλικά επίκαιρα για τα σημαντικά γεγονότα της εποχής, π.χ. για τις τάσεις της μόδας κ.λπ. Στην εφηβεία μου, η Αγλαΐα Μητροπούλου μας γνώρισε τους μεγάλους Γιόρις Ίβενς, Ζαν Ρους, Κρις Μάρκερ και Βασίλη Μάρο. Ακόμα διατηρώ στη μνήμη μου την αίσθηση του αληθινού, του πραγματικού γεγονότος. Τρέφω σεβασμό για το γεγονός και για αυτόν που το καταγράφει.

Αν άρχιζα από την αρχή την περιπέτεια του κινηματογράφου, ανάμεσα σε δύο κατευθύνσεις θα επέλεγα: ή του ντοκιμαντερίστα ή του σκηνοθέτη κινουμένων σχεδίων. Στα χρόνια που φεύγουν οι δύο αυτές κατηγορίες διατηρούν τη μοναδικότητα και τη συγκίνηση. Δεν αρνήθηκα ποτέ τις ευκαιρίες που μου δόθηκαν να προσεγγίσω θέματα επικαιρότητας, ιστορίας και ζωής με τον τρόπο του ντοκιμαντέρ. Η στάση μου στο δύσκολο αυτό είδος είναι η ίδια που χαρακτηρίζει και τις ταινίες μυθοπλασίας που κατάφερα να γυρίσω. Σεβασμός, εντιμότητα και ποίηση. Με την ευκαιρία αυτών των προβολών στο Γαλλικό Ινστιτούτο, θα έχω τη χαρά να θυμηθώ κι εγώ εμπειρίες, στιγμές ζωής, ανθρώπους και τόπους που γνώρισα.»

Με αυτά τα λόγια ο Παντελής Βούλγαρης προλογίζει το αφιέρωμα που έκανε το Φεστιβάλ στις ταινίες του. Προβλήθηκαν πέντε ταινίες ντοκιμαντέρ του, από την τηλεοπτική παραγωγή του Γιώργου Σγουράκη, «Εδώ γεννήθηκε η Ευρώπη». Οι τρεις από αυτές ήταν παραγωγές του 1980, «Οδοιπορικό στη Σαμαριά» (30΄), μια πολύ όμορφη ταινία για το Φάραγγα, όπως το ονομάζουν οι Κρητικοί, «Τήνος-λαϊκή λιθογλυπτική» (35΄), μια όμορφη κινηματογραφική καταγραφή για τους τηνιακούς μαρμαράδες, νεότερους και παλιότερους, και «Ο Γιαννούλης Χαλεπάς» (27΄), ένα ποιητικό ντοκιμαντέρ για το μεγάλο λαϊκό γλύπτη και, συγχρόνως, μια καταγραφή της βιογραφίας του. Ακόμη δύο ταινίες, παραγωγές του 1981 και οι δύο, από την ίδια σειρά, «Τότε που ζούσαμε-Μυτιλήνη» (27΄), καταγραφή της Μυτιλήνης με υλικό από το φωτογραφικό αρχείο του Βαγγέλη Καραγιάννη, και με κείμενο του Ασημάκη Πανσέληνου, «Αρχοντικά Μυτιλήνης» (29΄), ποιητική καταγραφή της όμορφης αυτής πόλης.

Εκτός από αυτά προβλήθηκαν και άλλα πέντε ντοκιμαντέρ της σειράς «Η ΕΡΤ στη Βόρειο Ελλάδα», οι ταινίες «Παναγία Σουμελά», «Τα παιδιά της Θεσσαλονίκης», «Οι πόρτες της Θεσσαλονίκης», «Γυναικείος αθλητισμός» και «Ιχθυόσκαλα», όλα παραγωγές του 1978. Μαζί με αυτά προβλήθηκαν «Ο χορός των τράγων» (1971) και «Ce n’est qu’un debut» (1971), δύο κινηματογραφικά ντοκιμαντέρ, όπως και δύο ταινίες μικρού μήκους του Βούλγαρη, «Ο κλέφτης» (1965) και «Τζίμης ο Τίγρης» (1966), οι οποίες περιέχουν ντοκιμαντερίστικα στοιχεία.

ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΒΕΡΝΕΡ ΧΕΡΤΖΟΓΚ

Με τέσσερις ταινίες ντοκιμαντέρ ολοκληρώθηκε το αφιέρωμα στο Werner Herzog. Θα ξεκινήσουμε με την ταινία «Fata Morgana» (1970), 79΄. Η ταινία γυρίστηκε στη Σαχάρα, στην Ανατολική και Δυτική Αφρική. Έρημος και μύθοι για τη δημιουργία του κόσμου, σουρεαλιστικά ποιήματα, μουσική και ίχνη ανθρώπινης ζωής, μια ταινία για τη φύση και την καταστροφή της από τον πολιτισμό, για τη γένεση και τη συντέλεια. Πρόκειται για ένα πολύ υποκειμενικό και πειραματικό κολάζ εικόνων, κειμένων και μουσικών που σχετίζονται με τις πρωτοποριακές ταινίες του σκηνοθέτη. «Η ταινία διαιρείται σε τρία μέρη: η δημιουργία, ο παράδεισος, ο χρυσός αιώνας. Το πρώτο μέρος δείχνει μεγάλες σεκάνς από εικόνες ερήμου που συνοδεύονται από ένα κείμενο που διηγείται ένα μύθο για τη δημιουργία, που προέρχεται από τη Γουατεμάλα. Ο παράδεισος συνεχίζει τη σεκάνς της ερήμου, αλλά η έρημος είναι τώρα διάσπαρτη από πτώματα ζώων, σκελετούς αυτοκινήτων και ερείπια αεροπλάνου. Ένας σχολιαστής αναφέρει σουρεαλιστικά ποιήματα. Μια κοπέλα, με ένα κραυγαλέο ραδιόφωνο, παρουσιάζει ένα τυφλό μπροστά στην κάμερα. Ο χρυσός αιώνας αρχίζει στη σκηνή ενός άθλιου θεάτρου. Ένας άντρας και μια γυναίκα ψέλνουν εκεί ένα νοτιοαμερικάνικο τραγούδι. Διάφορα άτομα ντυμένα παράξενα προσπαθούν μάταια να σκαρφαλώσουν στην κορυφή κρατήρων, ένας δύτης βρίσκει μια χελώνα σε μια πισίνα. Η Fata Morgana είναι ένα πολύ υποκειμενικό και πειραματικό κολάζ εικόνων, κειμένων και μουσικών που θα βρει μια θετική ανταπόκριση στα άτομα που ενδιαφέρονται για τις πρωτοποριακές ταινίες ή για το σύνολο του έργου του Βέρνερ Χέρτζογκ. Με την ευκαιρία μιας συνέντευξης, ο Χέρτζογκ είχε πει ότι τα τοπία ήταν ένα σημαντικό μέρος των ταινιών του και η ιδέα ενός σχεδίου ήταν σχεδόν πάντα εμπνευσμένη από ένα ορισμένο τοπίο…», σημειώνει εύστοχα ο Hans-Georg Kellner.

Και οι άλλες ταινίες του Χέρτζογκ κινούνται περίπου στο ίδιο κλίμα. Η ταινία «Χαρά της σιωπής και του σκότους» (1971) μιλά για τη Φίνι Στραουμπίνγκερ, μια 56χρονη, τυφλή και κωφή. Ο σκηνοθέτης επιχειρεί να εξιχνιάσει την προσωπικότητα της και να πλάσει εικόνες για τα βιώματα των τυφλών και των κωφών. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1999, θα κάνει μια ταινία για τον Klaus Kinski, η ταινία «Ο καλύτερος μου εχθρός-Klaus Kinski» μιλά για τον πιο ιδιόρρυθμο Γερμανό ηθοποιό και πρωταγωνιστή σε αρκετές ταινίες του Χέρτζογκ. Πάλι ο σκηνοθέτης δείχνει το κακομαθημένο χαρακτήρα του Κίνσκι μέσα από το ιδιοφυές μοντάζ της ταινίας. Τέλος, η ταινία «Ο τροχός του χρόνου» (2003) θα μας μιλήσει φαινομενικά για το βουδισμό, ουσιαστικά όμως θα διερευνήσει τις συμπεριφορές των ανθρώπων, τη βουδιστική φιλοσοφία μέσα από αυτές, την εφαρμογή της στις μέρες μας. Ένα καταπληκτικό ντοκιμαντέρ που σε κάνει να σκεφτείς πιο βαθιά όχι μόνο τη βουδιστική φιλοσοφία, αλλά και την υπαρξιακή φιλοσοφία.

ΤΑ ΑΛΛΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Ένα πολύ σημαντικό αφιέρωμα για την παγκοσμιοποίηση, αλλά και τις πολιτικές όπως και τις απόψεις που σχετίζονται με αυτή ήταν το τρίτο αφιέρωμα σε αυτό το Φεστιβάλ. Για αυτό στον τίτλο του αφιερώματος υπάρχει ο πληθυντικός («Παγκοσμιοποίση(σεις)») που αφήνει να εννοηθεί ότι μπορεί να μιλάμε για όλα αυτά τα πράγματα.

Οι περισσότερες από αυτές τις ταινίες έχουν κλασική αφήγηση, όχι ακριβώς τηλεοπτική, αλλά δεν μπαίνουν πιο βαθιά στις πολιτικές αντιλήψεις για να βρουν τόσο τον πυρήνα όσο και τις ιδεολογικές και κοινωνικές συντεταγμένες που έχουν να κάνουν με την παγκοσμιοποίηση. Παρόλα αυτά η προβληματική τους είναι πολύ καλή και πολύ ενημερωτική για το κοινό που έχει ελάχιστη ή αρκετή σχέση με αυτό το αντικείμενο. Για παράδειγμα η ταινία «Ο τραπεζίτης των ταπεινών» (2000), του Amirul Arham, συμπαραγωγή Γαλλίας και Μπαγκλαντές, μιλά για το Μοχάμεντ Γιούνους, καθηγητή Πανεπιστημίου και Πρόεδρος της ομώνυμης τράπεζας που έχει φτηνά «πακέτα» δανείων για τους φτωχούς, προσπαθώντας έτσι να πατάξει τη φτώχια σε αυτή την περιοχή. Τίθεται όμως το ερώτημα: με αυτό τον τρόπο λύνεται το οικονομικό πρόβλημα των υποανάπτυξη χωρών; Προσωπικά δεν το πιστεύω. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε να κάνουμε μια απλοϊκή αντιμετώπιση του θέματος.

Το αφιέρωμα για την παγκόσμια ημέρα των υγροτόπων περιλάμβανε ταινίες πολλές εκ των οποίων είχαν προβληθεί στο Φεστιβάλ της Ρόδου. Από αυτές και δύο ελληνικές, του Νίκου Κούτσικα, «Η Ρόδος και η λειψυδρία στα νησιά», και της Πέννυ Σεφεριάδου, «Οι εκβολές του Δενδροποτάμου». Όλες οι ταινίες ήταν καθαρά ρεπορταζιακές, παραγγελίες από διάφορους οργανισμούς για αυτή τη θεματική.

ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡΙΣΤΕΣ

Σε αυτό το τμήμα του Φεστιβάλ παρουσιάστηκαν δουλειές Ελλήνων σκηνοθετών και πιο συγκεκριμένα οι πιο πρόσφατες εργασίες τους. Ας ξεκινήσουμε με το Λευτέρη Ξανθόπουλο, ίσως τον πιο παραγωγικό σκηνοθέτη ντοκιμαντέρ, από το 1976 μέχρι σήμερα, αλλά και ποιητή, με πέντε δημοσιευμένες ποιητικές συλλογές του. Παρουσιάστηκε η ταινία του «Ο κήπος με τα αμέτρητα παράθυρα» (2005), 52΄, αφιερωμένη στο Νίκο Εγγονόπουλο. Αυτή η ταινία έγινε με την ευκαιρία των 20 χρόνων από το θάνατο του Εγγονόπουλου και είναι ένα ελάχιστος φόρος τιμής στο μεγάλο ποιητή.

Κατόπιν είδαμε την πολύ καλή ταινία του Αντώνη Μποσκοΐτη, «Ζωντανοί στο Κύτταρο-σκηνές ροκ» (2006), 64΄, η οποία είχε βγει πέρυσι στη διανομή. Ο Μποσκοΐτης κινηματογραφεί τις αναμνήσεις από όσους είχαν δραστηριοποιηθεί στο Κύτταρο. Θα αναφέρουμε μερικούς από αυτούς, τον Πουλικάκο, το Γκαϊφίλλια, τη Λήδα, το Διονύση Σαββόπουλο, τη Στέλλα Γαδέδη κ.ά. Αποσπάσματα από μια ταινία του Λάκη Παπαστάθη παρεμβαίνουν και εντάσσονται αρμονικά στην ταινία. Πολύ καλή αφήγηση, νοσταλγική και όμορφη αισθητικά, πήρε το Β΄ Βραβείο Καλύτερου Ντοκιμαντέρ στο 47ο Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Στη συνέχεια είδαμε δύο ταινίες του Ηλία Γιαννακάκη, «Walter the Greek» (2005), 64΄, και «Κώστας Μανουσάκης-ο εξόριστος κινηματογραφιστής» (2005), 52΄. Η πρώτη αναφέρεται στον πολύ γνωστό και βραβευμένο με Όσκαρ διευθυντή φωτογραφίας που ζει πλέον μόνιμα στην Κρήτη, και η δεύτερη στον Κώστα Μανουσάκη ένα ξεχασμένο σχεδόν σκηνοθέτη που άφησε εποχή με την «Προδοσία» και το «Φόβο». Τέλος ο Βασίλης Λουλές παρουσίασε τρεις ταινίες του: «Συναντήσεις με τη μητέρα μου Λέλα Καραγιάννη» (2005), 29΄, «Μικρές ιστορίες στη δίνη της ιστορίας Ανδριανούπολη 1922» (2005), 4΄, και «Μυτιλήνη, μια αστική τάξη στο Μεσοπόλεμο» (2005), 4΄20΄΄ . Ταινίες μικρού μήκους που προσπαθούν να καταγράψουν την ιστορία μέσα από προσωπικές μνήμες και μαρτυρίες.

ΚΑΤΙ ΣΑΝ ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Περιμένουμε την επόμενη διοργάνωση αυτού του Φεστιβάλ. Αυτό δεν είναι υπερβολή. Όσοι αγαπούν και ενδιαφέρονται για το καλό ντοκιμαντέρ, αυτό το Φεστιβάλ είναι μια ευκαιρία να ενημερωθούν για το τι συμβαίνει τώρα αλλά και για τις τάσεις σε αυτό το είδος του κινηματογράφου, έτσι όπως στο παρελθόν έχουν εγγραφεί. Με πολύ λίγα λεφτά, με πολύ προσωπικό κόπο, μεράκι και αγάπη για αυτό που κάνουν, μας δίδουν κάθε χρονιά τη χαρά του καλού κινηματογράφου. Δεν μπορούμε παρά να τους συγχαρούμε.

Γιάννης Φραγκούλης

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ