ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH

12ο Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ

ΡΙΖΩΣΕ ΣΤΟ ΛΑΥΡΙΟ

Παρακολουθώ αυτό το Φεστιβάλ από τις πρώτες του διοργανώσεις στη Σάμο. Νομίζω ότι στο όμορφο νησί του Πυθαγόρα το τουριστικό ενδιαφέρον των επισκεπτών μπερδευόταν με την παρακολούθηση των ταινιών, με αποτέλεσμα κάποιες πολύ καλές ταινίες να μην τραβούν την προσοχή τους και να αδικούνται. Από τότε που έχει μεταφερθεί στο Λαύριο έχει βρει πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθεί το ενδιαφέρον του κοινού και των ειδικών σε αυτό το τμήμα του κινηματογράφου που θα ονόμαζα ταινίες τεκμηρίωσης, για να τις ξεχωρίσω από τα τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ.

Η Ένωση Σκηνοθετών-Παραγωγών Ελληνικού Κινηματογράφου, η Νομαρχία Ανατολικής Αττικής και η Εταιρία Αξιοποίησης και Διαχείρισης Περιουσίας ΕΜΠ, με τη συνεργασία του Δήμου Λαυρεωτικής και της Εταιρίας Μελετών Λαυρεωτικής οργάνωσαν αυτό το Φεστιβάλ και αυτή τη χρονιά στο Λαύριο. Θα λέγαμε ότι ο χαρακτήρας των ταινιών που επέλεξε ο Βασίλης Βαφέας, καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ, για τη 12η διοργάνωση (12-15 Σεπτεμβρίου 2009) ταίριαζε απόλυτα με το βιομηχανικό τοπίο: ο αγώνας του ανθρώπου για καλύτερη διαβίωση, η προσπάθειά του να επιβιώσει στο φυσικό περιβάλλον και ο τρόπος ζωής στην πόλη ταιριάζει με ένα περιβάλλον που μας φέρνει σε αυτές ακριβώς τις δραστηριότητες του ανθρώπου, από αρχαιοτάτων εποχών μέχρι σήμερα, σε ένα βιομηχανικό τοπίο που έχει γίνει πλέον ένα ζωντανό μουσείο και σε μια πόλη που αγωνίζεται να επιβιώσει, από τη στιγμή που έχασε το βιομηχανικό της χαρακτήρα, όπου είναι ακόμα νωπές οι μνήμες των διώξεων, αφού η Μακρόνησος είναι ορατή από το λιμάνι του Λαυρίου.

Ένα αρνητικό της διοργάνωσης είναι ότι η Νομαρχία Ανατολικής Αττικής ή ο Δήμος Λαυρεωτικής δεν είχε φροντίσει να παρέχει δωρεάν συγκοινωνία, τουλάχιστον δύο φορές την ημέρα, για όσους ήθελαν να έρθουν από την Αθήνα. Κατά τα άλλα, ο χώρος ήταν πολύ καλός, η μικροφωνική εγκατάσταση τέλεια, η προβολή πολύ καλή και εναλλακτική δυνατότητα για καφέ ή γεύμα, ακριβώς δίπλα από την αίθουσα προβολής, με πολύ καλό σέρβις και ποιότητα. Το Τεχνολογικό Πάρκο Λαυρίου από μόνο του είναι ένας επιβλητικός χώρος για τον επισκέπτη.

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΛΟΝΙΖΟΥΝ

Η ταινία του Νίκου Καβουκίδη, «Μαρτυρίες» (1975), έδεσε όσο καμιά άλλη με το κλίμα της επικαιρότητας. Σε αυτή την ταινία 100 λεπτών, ο σκηνοθέτης και διευθυντής φωτογραφίας τραβάει υλικά και χρησιμοποιεί αρχειακές σκηνές για να τις μοντάρει έτσι ώστε να αποτυπώσει το κλίμα αυτής της εποχής, ξεκινώντας από το 1973, από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, για να καταλήξει στα πρώτα χρόνια της επταετίας του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Με πολύ έξυπνο τρόπο, χρησιμοποιώντας μόνο συνεντεύξεις και χωρίς σχολιασμό, κάνει τη σύγκριση των αγώνων των Ελλήνων στην εποχή της χούντας με τα πρώτα χρόνια διακυβέρνησης της Ν.Δ., υπό την ηγεσία αυτού του πολιτικού, που ονομάστηκε κατόπιν εθνάρχης, ενώ κατάφερε να διχάσει ξανά τον ελληνικό λαό, να εξασκήσει μια αντιδημοκρατική διακυβέρνηση, να κρατήσει τα φασιστοειδή στοιχεία στην Αστυνομία, να μην επιλύσει κανένα οικονομικό πρόβλημα του ελληνικού λαού.

Το πάθος για Δημοκρατία, για καλύτερες μέρες, η πίκρα του λαού, η ακούραστη αγωνιστική του ετοιμότητα, η δύναμη της Αριστεράς, όλα αυτά αποτυπώνονται στο φιλμ και ξεχειλίζουν από αυτό για να ακουμπήσουν τον ψυχικό μας κόσμο και να μας θέσουν ερωτήματα όπως: Που πήγε τόση δύναμη (ερώτημα ενός φίλου και συναγωνιστή); Τι άλλαξε από τότε; Πόσο θα αντέξουμε αυτή την κοροϊδία; Γιατί να μην έχουμε επιτέλους μια ενωμένη Αριστερά; Για πόσο ακόμα θα επικρατεί ο νεποτισμός και οι δήθεν αξίες στον πολιτικό κόσμο στη χώρα μας; Η απάντηση θα πρέπει να έρθει την 5η Οκτωβρίου 2009 και να είναι ηχηρή. Συγκλονιστικές ήταν οι στιγμές που ο πολιτικός λόγος εκφέρεται από ποιητές, τον Κουτσοχέρα (ωσεί παρών στη Νομική), το Ρίτσο από το βήμα στη συγκέντρωση του ΚΚΕ, και του Βάρναλη, στη κηδεία του.

Η ΦΩΝΗ ΔΥΟ ΕΚΛΙΠΟΝΤΩΝ

Δεν ήταν πολύ μακριά από αυτό το κλίμα οι ταινίες του Κώστα Σφήκα και του Νίκου Αντωνάκου. Ο Νίκος Αντωνάκος έκανε την ταινία «Αδελφοί Μανάκια» (1988), όπου εξετάζεται η ζωή, η δράση και ο ρόλος που έπαιξαν οι αδελφοί Γιάννης και Μίλτος Μανάκια στο βαλκανικό κινηματογραφικό χώρο. Η λαογραφία, η ιστορία, η πολιτική, ο αγώνας για εθνική ανεξαρτησία, ο χωρισμός τελικά των δύο αδελφών (Θεσσαλονίκη-Σκόπια) μέχρι το θάνατό τους αποτυπώνονται σε μια ταινία που τα εξετάζει όλα αυτά με κλασική αφήγηση.

Αντίθετα, στην ταινία του Κώστα Σφήκα, «Αναμονή» (1964) βλέπουμε το θείο πάθος ενός ελαιοχρωματιστή που, γέρος πια, παραμελημένος από τους συντρόφους του, βλέπει η ζωή να περνά εμπρός από τα μάτιά του, χωρίς να μπορεί να αρπάξει κάτι από αυτήν. Θραύσματα ενός 24ωρου, η αναμονή του στην πλατεία Κοτζία, στην Αθήνα, για να βρει κάποιον πελάτη, από την αυγή μέχρι το βράδυ, και η μονότονη ικεσία, «Να είστε καλά, να έχεις υγειά παλικάρι», κρατά το ίσον για να εισπράττουμε βαθμιαία, αλλά όλο και πιο οδυνηρά, τον ανθρώπινο πόνο. Μια ταινία πειραματική και πολύ τολμηρή για την εποχή της, που δεν έχει χάσει ακόμη τη δύναμή της.

Και οι δύο ταινίες προβλήθηκαν σαν αναφορά για τον πρόσφατο θάνατο των δύο σκηνοθετών.

Η ΡΟΔΑ ΚΥΛΑ ΣΤΙΣ ΣΤΑΧΤΕΣ

Θα επανέλθω στο Νίκος Καβουκίδη, στον οποίο το Φεστιβάλ είχε αφιέρωμα, για να βρούμε την ταινία του «Η στάχτη που μένει» (2008), μια αναφορά στις πυρκαγιές στην Πελοπόννησο, ένα ακόμα έργο της «κυβέρνησης» Καραμανλή του νεότερου. Ο Καβουκίδης κινηματογραφεί την καταστροφή, τις αντιδράσεις των κατοίκων, μπολιάζει αυτές τις μαρτυρίες με αποσπάσματα ποιημάτων που δίνουν μεγαλύτερη ένταση στη συμφορά, κάνει τελικά ένα ποιητικό έργο με τον πλέον απλό τρόπο. Αυτή η δύναμη της ποίησης και της απλότητας σε αναστατώνει. Εγείρει, από το ασυνείδητο, ερωτήματα που θα πρέπει πλέον να τα αντιμετωπίσεις. Ο πολίτης είναι πλέον αυτός που θα τεθεί προ των ευθυνών του. Ποια κυβέρνηση θέλουμε; Ποια κυβέρνηση μας αξίζει; Ποιες επιλογές θα κάνουμε; Όπου και αν προβλήθηκε η ταινία ήταν μια γροθιά στο στομάχι στο θεατή.

Ο Θόδωρος Αδαμόπουλος, σκηνοθέτης και διευθυντής της Ταινιοθήκης της Ελλάδας, το 1964 θα κάνει τη «Ρόδα». Είναι η εποχή που μια ομάδα νέων, τότε, κινηματογραφιστών αποφασίζει να αναμορφώσει το ελληνικό κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ. Ο Θόδωρος Αδαμόπουλος είναι ένας από αυτούς. Το πρόσχημα είναι μια ρόδα που ξεφεύγει από ένα αυτοκίνητο και γυρνά όλη την Πελοπόννησο. Σε υποκειμενικό πλάνο βλέπουμε το αστικό και ημιαστικό τοπίο, τα προβλήματα των κατοίκων, τελικά την Ελλάδα της δεκαετίας του 1960. Νομίζεις ότι είναι ένα αθώο παιχνιδάκι, ο Αδαμόπουλος όμως χρησιμοποιεί τον κινηματογράφο για να αναγκάσει να βγουν αισθήματα οργής και αγανάκτησης. Και τα καταφέρνει μια χαρά.

ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΑ ΕΞΩ

Και το βλέμμα στον πόνο και στην εγκατάλειψη ξεφεύγει από τα σύνορα της Ελλάδας. Με τη βοήθεια του Damir Cucic, θα πάμε στην Κροατία, όπου θα δούμε είκοσι κατοίκους ενός μικρού χωριού της Κροατίας, στην ταινία «Οι λησμονημένοι» («The forgotten»), 2002. Το βλέμμα του σκηνοθέτη είναι στην αρχή αντικειμενικό, βλέπει ότι γίνεται χωρίς να εμπλακεί ο ίδιος. Προοδευτικά μπαίνει μέσα στο θέμα και μας βάζει και εμάς στο δρόμο της εξέτασης της ζωής αυτών των ανθρώπων που, αν και είναι γερασμένοι, είναι ξεχασμένοι και αφημένοι στη μοίρα τους. Πολύ όμορφη ταινία, φορτωμένη με βραβεία, καθαρός κινηματογράφος, ξεκάθαρη ματιά που εστιάζει στον άνθρωπο.

Η ταινία του Ruya Arzu Koksal, «Τα μονοπάτια της εγκατάλειψης» («Forsaken paths»), 2006, από την Τουρκία, αν και έχει μια κλασική αφήγηση, πολύ κοντά στην τηλεοπτική, μας βάζει μέσα στη ζωή των κατοίκων που ζουν κοντά στη Μαύρη Θάλασσα, μεταναστεύουν πάνω στα βουνά κάθε καλοκαίρι και γυρίζουν πίσω το χειμώνα, χάνουν όμως το τοπικό τους χαρακτήρα και τα έθιμά τους, όσο προχωρά η εποχή.

Η ταινία της Nahed Awwad, «Πέντε λεπτά απόσταση από το σπίτι» («5 minutes from home»), 2008, συμπαραγωγή Παλαιστίνης, Τουρκίας και Ελβετίας, με πολύ κλασικό τρόπο μας αφηγείται το διαμελισμό της παλαιστινιακής κοινότητας, την απομάκρυνση των συγγενών, τις αδύνατες μεταβιβάσεις από το ένα σημείο στο άλλο. Η δύναμη της κάμερας είναι μεγάλη όταν το μοντάζ αρθρώνει το λόγο και αφήνει να βγει το ανείπωτο αίσθημα της κραυγής. Σε αυτό το σημείο η ταινία κερδίζει το θεατή.

Τέλος, η Εύη Καραμπάτσου, με τη «Margot», κάνει ένα ταξίδι στη μακρινή και εξωτική Κούβα. Βλέπουμε τη κουβανέζα ντίβα Μαργκαρίτα Ντιάζ Γκονζάλες, τη ζωή της τώρα, την καριέρα που έχει αφήσει πίσω της, τις εξαιρετικές δυνατότητες της φωνής της, και, μαζί με αυτή τη σημερινή Κούβα. Έτσι όμως χάνεται ο εξωτικός χαρακτήρας της Κούβας, η ταινία γίνεται πιο πραγματική, χωρίς να χάνει το ονειρικό της στοιχείο, αυτό το αμάλγαμα που είναι ουσιαστικά η σύγχρονή μας Κούβα: πραγματικότητα και όνειρο, αντίσταση και πανηγύρι.

ΠΙΣΩ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Θα κλείσουμε την αναφορά στις ταινίες με τις δουλειές δύο γυναικών σκηνοθετών από την Ελλάδα. Της Αλίντας Δημητρίου και της Εύας Στεφανή. Η πρώτη έχει κάνει τα «Πουλιά του βάλτου» (2008), μια αναφορά στις γυναίκες της εθνικής αντίστασης. Έχει μαζέψει υλικό και κινηματογράφησε αυτές τις ηρωίδες που ζούσαν και ζούνε στην αφάνεια. Με πολύ διακριτικό τρόπο ξεδιπλώνει τη ζωή τους, τους αγώνες, τις διώξεις, τις φυλακίσεις και τις μαρτυρίες τους. Μια άγνωστη σε εμάς πτυχή της ιστορίας εμφανίζεται μπροστά μας και η ταινία είναι μία ιστορική μαρτυρία, μια ευκαιρία να θυμηθούμε ότι και οι γυναίκες έπαιξαν ένα ουσιαστικό ρόλο στην Εθνική Αντίσταση.

Στους «Λουόμενους» (2009), η Εύα Στεφανή κινηματογραφεί του λουόμενους σε λουτροπόλεις της Ελλάδας. Τους παρακολουθεί στα θεραπευτικά τους ταξίδια και σκιαγραφεί έτσι το χαρακτήρα τους. Η ταινία έχει ανθρωπολογικό ενδιαφέρον, αποτυπώνει μια πτυχή της Ελλάδας που χάνεται μέσα στην καθημερινότητα. Η Στεφανή ξέρει πολύ καλά να κρατά αυτό το στιγμιαίο και να το κάνει οικουμενικό. Όπως και σε άλλες ταινίες της τα καταφέρνει πολύ καλά και εδώ.

ΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

Εκτός των προβολών είχαμε μια εξαιρετική συναυλία με μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου, με μουσικές από τον κινηματογράφο. Η συναυλία έγινε στο υπαίθριο θεατράκι δίπλα από την αίθουσα προβολής. Το κοινό μαγεύτηκε με την «τέχνη της μουσικής επένδυσης στον κινηματογράφο», όπως είναι ο τίτλος που διάλεξε ο συνθέτης.

Παράλληλα, στην αίθουσα, δίπλα ακριβώς από αυτή που γίνονταν οι προβολές, ο Γιάννης Ιακωβίδης εξέθετε φωτογραφίες με θέμα το βιομηχανικό χώρο του Λαυρίου.  Ο φωτογράφος ξεναγήθηκε και αφέθηκε να ταξιδέψει μέσα στο χώρο και στο χρόνο, να φανταστεί τη ζωή στις ερειπωμένες πλέον εγκαταστάσεις που πριν λίγες δεκαετίες έδινε ζωή στην πόλη και συντηρούσε τον πληθυσμό της. Είδαμε, στις φωτογραφίες το πραγματικό με το ονειρικό, τη διεισδυτική ματιά του φωτογράφου που ανακάλυψε μέσα από τις νεκρές πλέον εγκαταστάσεις τη ζωή και κατά συνέπεια την ιστορία του τόπου.

Είδαμε στη διοργάνωση ένα τέλειο πάντρεμα του χώρου με τη θεματική του Φεστιβάλ. Ελπίζουμε να κρατήσει αυτή τη θεματική και να έχουμε κάθε χρόνο ένα φεστιβάλ που θα σκύβει στον άνθρωπο, στα προβλήματα που το βασανίζουν και, με αυτή τη θεματική, μια ανθρωπολογική διερεύνηση, κάτι που δεν υπάρχει στν ελληνικό κινηματογραφικό χώρο.

Γιάννης Φραγκούλης

12ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ