ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH

10o Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
εικόνες του 21ου αιώνα
7-16 Μαρτίου 2008

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η σοδειά μας, αυτή τη φορά, δεν είναι τόσο καλή. Σε όλα τα Φεστιβάλ που έχω επισκεφθεί, οι ταινίες που έχουν σα θέμα τους το περιβάλλον συνήθως έχουν αφηγηματικό έλλειμμα. Πιστεύω ότι το στοιχείο που προβάλλεται και είναι «πιασάρικο», είναι το πρόβλημα της μόλυνσης του περιβάλλοντος. Κατά συνέπεια, οι περισσότεροι σκηνοθέτες, στην έρευνά τους, ενδιαφέρονται να καταγγείλουν και όχι να συνθέσουν, όσο το δυνατό καλύτερα, μια ιστορία. Υπάρχουν, βέβαια, και οι εξαιρέσεις.

 

ΟΙ ΤΑΙΝΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η ταινία του Udo Maurer, «Για το νερό: άνθρωποι και κίτρινοι μπιτόνια» («About water: people and yellow cans»), αν και είναι παραγωγή από την Αυστρία και το Λουξεμβούργο, βλέπει πολύ ουσιαστικά το πρόβλημα με το νερό στο Μπαγλαντές, αυτή τη φορά με τις πλημμύρες. Έχουμε όμως κλασική αφήγηση που θυμίζει ένα πολύ καλό και με λογοτεχνικές αρετές ρεπορτάζ, παρά ένα ντοκιμαντέρ. Το θέμα τους όμως είναι, αν μη τι άλλο, πολύ ενδιαφέρον. Αντίθετα, η ταινία «The Archlelon bubble», του Ελευθέριου Φυλακτού, προσπαθεί να μας μιλήσει για την περιοχή όπου υπάρχουν οι κατασκηνώσεις του Αρχέλων, με σκοπό να προστατευθεί η χελώνα καρέτα-καρέτα. Εδώ έχουμε όχι μόνο μια κλασική αφήγηση, αλλά επιπλέον μια προσπάθεια για ένα πιο μοντέρνο λόγο, ο οποίος εξαντλείται σε «μοντέρνες» μανιέρες της κάμερας, οι οποίες σαφώς είναι κλεμμένες από την βίντεοαρτ, χωρίς να κουβαλάνε το αφηγηματικό-αισθητικό φορτίο της.

Κάτι παρόμοιο είχαμε στην ταινία «Αιώνια μάζα» («Eternal mash»), της Catherine van Camepn, από την Ολλανδία. Ένα φυτό, αρκετά σπάνιο, μας δίνει ένα παράδειγμα αυτού που λέμε αειφόρο ανάπτυξη. Η αφήγησή της όμως περιορίζεται σε μια απλή καταγραφή και δεν επεκτείνεται σε συμβολισμούς που θα έκαναν αυτό το παράδειγμα κανόνα για να χαραχθεί ένας δρόμος, μια λύση στο πρόβλημα της καταστροφής των ειδών της πανίδας και της χλωρίδας. Από την Αυστρία ξεκίνησε ο Jeorg Burger για να κάνει μια ταινία για ένα φονικό σεισμό στη Σικελία. Η ταινία «Τζιμπελίνα-ο σεισμός» («Gibellina-the earthquake») μιλά για το σεισμό του 1968, δείχνει την καταστροφή που έγινε, αλλά αφήνει να φανεί η αντίθεση που υπάρχει μεταξύ της καταστροφής και της δημιουργίας, ειδικά όταν αυτή συνδυάζεται με την καλλιτεχνική δημιουργία. Μια δροσερή ταινία που μας έδειξε πολλές αρετές. Ούτε αρετές, ούτε καν κινηματογραφική δομή είχε η ταινία του Μάνου Παπαδάκη, «Μια τρύπα στο νερό», η οποία είχε θέμα την υποβρύχιο οδική αρτηρία στη Θεσσαλονίκη.

Ένα ιστιοφόρο, στην ταινία «Το κυνήγι ενός θρύλου» («In search of a legend»), πλέει ανάμεσα στα παγόβουνα της Αρκτικής, γνωρίζει το πλήρωμά του το νέο τοπίο, μια διαφορετική φυσική παρουσία και ένα λαό που ζει μια παράξενη ζωή: το πρωί κυνηγά και το βράδυ παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια και ανταλλάσσει μηνύματα με τα κινητά τηλέφωνα. Κλασική η ταινία του Konstanty Kulik, δεν ξεφεύγει από τα όρια του τηλεοπτικού έργου. Ακόμη χειρότερα, η δουλειά των Suzanne Chisholm και Michael Parfit μας θυμίζει ένα κοινότυπο National Geographic. «Η Διάσωση του Λούνα» («Saving Luna») δεν έχει τίποτε να προσθέσει από ένα γλυκανάλατο έργο για τα δελφίνια και την προσέγγισή τους στον άνθρωπο. Ο Tom Lemke, με την ταινία «Ο ψίθυρος των δέντρων» («The whispering of the trees»), ξεκινά από ένα μύθο, το όνομα που παίρνει μια φυλή στη Νότιο Χιλή από ένα δέντρο. Αυτός ο μύθος ζωντανεύει και, μέσα από την ταινία, αναγεννά ένα νέο κόσμο. Με πολύ προσεγμένη σκηνοθεσία και γλαφυρό σενάριο, αλλά με μοντάζ χωρίς ρυθμό, έχουμε μια συμπαθητική ταινία, συμπαραγωγή Γερμανίας και Χιλής.

Θα κλείσουμε αυτό το τμήμα με την πολύ καλή ταινία της Astrid Bussink. «Η χαμένη αποικία» («The lost colony»), ολλανδική παραγωγή, μας μιλά για ένα ινστιτούτο στη Γεωργία όπου γίνονταν πειράματα σε πιθήκους. Αυτό το εργαστήριο καταστράφηκε και οι πίθηκοι θα πρέπει να δοθούν στη φύση. Κάποιες ελπίδες υπάρχουν για χρηματοδότηση από το εξωτερικό, αφού σε αυτή την πρώην σοβιετική επαρχία, τώρα ανεξάρτητο κράτος, δεν υπάρχει σχετικό κονδύλι. Οι εργασίες που γίνονταν είχαν σα σκοπό την ανάπτυξη των φαρμάκων για την καταπολέμηση των ασθενειών στον άνθρωπο και ήταν το μοναδικό σε όλο τον κόσμο. Οι αντιθέσεις, οι παραθέσεις ντοκουμέντων, φωτογραφιών και παλιών ταινιών, αλλά και το παράλληλο μοντάζ των κλουβιών των πιθήκων με δωμάτια των κατοίκων που μοιάζουν σαν κλουβιά, όλα αυτά κάνουν αυτή την ταινία ένα μικρό αριστούργημα που έχει ως εργαλείο του το ιδεολογικό μοντάζ.

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Μια όμορφη ταινία από την Πολωνία, αυτή των Jacek Naglowski και Andrej Dybczak, «Γκουγκάρα» («Gugara»), θα μας μιλήσει για τα δικαιώματα στη διαβίωση των τελευταίων βοσκών στην Τάιγκα. Ζουν στη Σιβηρία και αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τον αρχαίο τρόπο ζωής τους. Η ελάχιστη δραματοποίηση, η πολύ καλή σκηνοθεσία, η όμορφη κίνηση της κάμερας, το μοντάζ που δίνει ένα τόσο αργό ρυθμό έτσι ώστε αυτός να γίνεται βιωματικός και, τελικά, η σχετική απόσταση από την πραγματικότητα, μας δημιουργούν μια γλαφυρή αφήγηση, η οποία κάνει την ανάδειξη του προβλήματος πιο προφανής. Αντίθετα, πολύ επιφανειακή ήταν η ταινία του Parvez Sharma, «Η Τζιχάντ του έρωτα» («A Jihad for love»). Ένας ομοφυλόφιλος ιμάμης, ανακαλύπτεται στην κοινότητα αυτή η σεξουαλική ιδιαιτερότητά του και κινδυνεύει ακόμα και η ζωή του. Μια φιλολογία χωρίς νόημα συνεχίζεται, κάτι που τελικά γίνεται κουραστικό.

«Η σπηλιά της Μαρίας» («Maria’s grotto»), της Buthina Canaan Khoury, παλαιστινιακή παραγωγή, θα μας μιλήσει για ένα έγκλημα τιμής στην Παλαιστίνη. Πολύ προσεγμένη η κίνηση της κάμερας, μια μικρή δραματοποίηση, δε φτάνουν όμως αυτά για έχουμε μια καλή ταινία, αφού το μοντάζ δε βοηθά να αρθρωθεί ο κινηματογραφικός λόγος και αυτό το πρόβλημα να πάρει τις διαστάσεις που του πρέπει. Η καναδέζικη παραγωγή της Tiffany Burns, «Μίστερ Μπιγκ» («Mr. Big»), αναφέρεται στην ύπουλη ενοχοποίηση κάποιων ανθρώπων, μια πραχτική της αστυνομίας στον Καναδά, στις ΗΠΑ και στην Αγγλία, η οποία έχει καταδικαστεί διεθνώς. Η πολύ κλασική αφήγηση δύσκολα μας δημιουργεί αρνητικό κλίμα στην κατανόηση αυτού του προβλήματος.

Τηλεοπτική αφήγηση που σκοτώνει ένα τόσο ενδιαφέρον θέμα, όσο αυτό της τιμής της ζάχαρης, της αύξησής της από τον τόπο παραγωγής μέχρι την αγορά σε όλο τον κόσμο, στην ταινία «Η τιμή της ζάχαρης» («The price of sugar»), του Bill Haney. Αντίθετα στην ταινία «Η θυσία του γιου» («A son’s sacrifice»), του Yoni Brook, επιχειρείται μια στροφή προς τη μυθοπλασία, η οποία όμως πνίγεται στην τηλεοπτική αφήγηση. Η «Πέτρινη σιωπή» («Stone silence»), του Krzysztof Kopczynski, μπαίνει βαθιά μέσα στο θέμα του λαϊκού δικαστηρίου των μουσουλμάνων, όταν σκοτώνουν με λιθοβολισμό ένα μικρό κορίτσι για παράβαση των μουσουλμανικών νόμων. Το μοντάζ δίνει το ρυθμό για να αρθρωθεί ο κινηματογραφικός λόγος και η μικρή δραματοποίηση μας βάζει βαθιά μέσα στο πρόβλημα, δίνοντάς του, συγχρόνως, παγκοσμιότητα.

ΚΑΠΟΙΕΣ ΠΟΥ ΞΕΧΩΡΙΣΑΝ

Η φινλανδική παραγωγή «Παράδεισος-τρία ταξίδια στον κόσμο μας» («Paradise-three journeys in this world»), της Elina Hirvonen, έχει ως θέμα της τους λαθρομετανάστες στο δυτικό κόσμο. Οι εικόνες των μεταναστών στην Ευρώπη και η φωνή off που αναφέρει το πρόβλημα του αποχωρισμού και τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης στο νέο κόσμο δημιουργούν την αφήγηση που θέλουμε για να κατανοήσουμε αυτό το θέμα που απασχολεί σχεδόν όλο τον κόσμο. Η κίνηση της κάμερας δημιουργεί ρυθμό, ενώ αυτός λείπει από το μοντάζ που πρέπει να είναι αργό για βιωθεί αυτή η κατάσταση. Μια πολύ όμορφη ταινία, με σαφή πολιτικά μηνύματα.

Από τη Ρουμανία η Adina Pintilie φέρνει την ταινία «Μη με παρεξηγήσεις» («Don’t me wrong»). Γυρισμένη όλη σε ένα άσυλο, παρακολουθούμε τους ασθενείς, με αποστασιοποιημένο βλέμμα, στην αρχή, πιο διεισδυτικό, ακολούθως, η μυθοπλασία, από την πρώτη στιγμή μέχρι την τελευταία, υπάρχει όπως ακριβώς στις ταινίες μυθοπλασίας, όλα αυτά σε ένα ντοκιμαντέρ που έχει καταλάβει τη θέση που του αξίζει στο κινηματογραφικό στερέωμα. Είναι η όγδοη ταινία της σκηνοθέτιδας και η πρώτη μεγάλου μήκους, πολύ ώριμη και γοητευτική.

Θα κλείσουμε με την «Ατιμασμένη» («Dishonored»), νορβηγική παραγωγή, των Gard Aleksander Andreassen και Sigrun Norderval. Στο Πακιστάν μια σοβαρή διαμάχη υπήρξε ανάμεσα σε δύο οικογένειες, μια πλούσια και μια φτωχή. Το τοπικό συμβούλιο των φατριών αποφάσισε ότι για αυτή τη διαμάχη ήταν υπεύθυνη η Μουχτάρ Μαΐς. Αποφάσισαν να την τιμωρήσουν με βιασμό. Αρνήθηκε να δεχτεί αυτή την ταπείνωση και άρχισε μια δημόσια και δικαστική διαμάχη, η οποία έφτασε σε διεθνές επίπεδο, στις οργανώσεις προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ταινία «μπερδεύει» ντοκουμέντα και μυθοπλασία, προσπαθεί να κρατήσει μια αντικειμενική στάση, συγχρόνως μπαίνει μέσα βαθιά στο θέμα, βάζει ένα θεατροποιημένο δρώμενο, για να αναπαραστήσει αυτό που δεν μπορεί να ειπωθεί, δομεί ένα μυθοπλαστικό έργο που μας μιλά γλαφυρά και αληθινά για τα δικαιώματα των γυναικών στον κόσμο.

Γιάννης Φραγκούλης

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

10ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ