ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ

Αφιερώματα στο μεγάλο Ρώσο δημιουργό έχουν γίνει πολλά. Γιατί, λοιπόν, άλλο ένα αφιέρωμα στον Αντρέι Ταρκόφσκι; Με το δεδομένο ότι στο Τριανόν θα προβληθούν όλες οι ταινίες του μεγάλου Ρώσου δημιουργού (31 Ιανουαρίου-6 Φεβρουαρίου 2008, από την εταιρεία διανομής New Star), τότε αυτό το αφιέρωμα έχει τη δική του σπουδαιότητα.

ΞΕΚΙΝΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΟΛΟΦΟΝΟΥΣ

Πριν καλά-καλά τελειώσει τις σπουδές του στο Πανρώσικο Ινστιτούτο Κινηματογράφου (VGIK), ο Αντρέι Ταρκόφσκι κάνει μια ταινία. «Οι δολοφόνοι» είναι η προπτυχιακή του ταινία, βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Χέμινγουεϊ, ο νεαρός Ταρκόφσκι μας δείχνει, από τα πρώτα του σκηνοθετικά βήματα τόσο τη θέλησή του να τολμά όσο και την ικανότητά του να βλέπει κινηματογραφικά. Η ταινία αυτή, όπως και η επόμενη στη φιλμογραφία του, «Το βιολί και ο οδοστρωτήρας», η πτυχιακή του, μαζί με τα «Παιδικά χρόνια του Ιβάν», είχαν προβληθεί στην Κινηματογραφική Λέσχη Ηλιούπολης από το γράφοντα, από το περιοδικό «αντι-Κινηματογράφος» που βγάζαμε τότε, σαν ένα κινηματογραφικό μνημόσυνο στον Ταρκόφσκι. Ένα Γενάρη, το 2000, με τρομερό κρύο, όμως σε πολύ λίγο χρονικό διάστημα η αίθουσα γέμισε από κόσμο. Ήρθαν να δουν περισσότερο τις δύο ταινίες μικρού μήκους που δεν είχαν προβληθεί ξανά στην Ελλάδα, παρά την πρώτη του μεγάλου μήκους. Δεν είχα εκπλαγεί! Το είχα ζήσει, κάθε φορά που πήγαινα σε μια εκδήλωση με θέμα τον Ταρκόφσκι και το έργο του ο κόσμος ερχόταν και γέμιζε τις αίθουσες. Θα δούμε στη συνέχεια γιατί.

Έχουν όμως ενδιαφέρον τα τρία πρώτα κινηματογραφικά βήματα του Ταρκόφσκι. «Οι δολοφόνοι», μια ταινία με πολύ δύσκολο θέμα. Η δράση εξελίσσεται σε δύο χώρους, δεν υπάρχουν εξωτερικά γυρίσματα και η κίνηση είναι περιορισμένη. Άρα οι διάλογοι θα πρέπει να είναι προσεγμένοι. Βασιζόταν στο Χέμινγουεϊ, όμως η κινηματογραφική του μεταφορά δεν ήταν εύκολο πράγμα και, πολύ περισσότερο, η προσαρμογή του κειμένου σε διάλογους και σε κινηματογραφική αφήγηση. Ο Ταρκόφσκι προτιμά την κίνηση της κάμερας πάνω στους άξονες, η κάμερα είναι το μάτι το δικό μας, αλλά και αυτό της ψυχής μας. Σε ορισμένα σημεία της κινηματογράφησης βλέπουμε κάποιες πρωτοτυπίες που, στην εποχή του, θα ήταν πολύ τολμηρές.

Στη δεύτερη ταινία του, στη «Το βιολί και ο οδοστρωτήρας», με την οποία πήρε το πτυχίο του, έχουμε την κίνηση, με την οποία μας έχει συνηθίσει ο ρώσικος κινηματογράφος. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουμε μια κλασική ρώσικη ταινία, όμως ο Ταρκόφσκι δυναμιτίζει το κλασικό τρόπο αφήγησης με μικρές αφηγηματικές πινελιές που αφήνουν να φανούν τόσο ο χαρακτήρας του μικρού όσο και αυτός του μεγαλύτερου πρόσκαιρου φίλου του. Ο οδοστρωτήρας μπορεί να είναι το εργαλείο του εργάτη και φίλου του μικρού βιολιστή, αλλά αποκτά και ένα συμβολικό ρόλο. Είναι όλο το σύστημα που συνθλίβει τους ανθρώπους και τους εμποδίζει να βγάλουν τον εαυτό τους προς τα έξω. Το πνευματικό στοιχείο φαίνεται εδώ, στα «Παιδικά χρόνια του Ιβάν» θα φανεί περισσότερο και θα μας δοθεί η απάντηση στο ερώτημα που θέσαμε πιο πάνω.

ΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΥΛΙΚΟ

Σε όλη την υπόλοιπη φιλμογραφία του Ταρκόφσκι το πνευματικό και το υλικό στοιχείο είναι οι δύο όψεις του ίδιους νομίσματος. Αν γίνει αυτό κατανοητό, τότε γκρεμίζεται η «κατηγορία» που είχε στιγματίσει το Ρώσο δημιουργό και του απαγόρευσε, επί σειρά ετών, να κάνει ταινίες στην πατρίδα του. Ας πάρουμε για παράδειγμα την πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους, «Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν». Ας μιλήσουμε λίγο για αυτή και για τα γυρίσματα για να αποκαλύψουμε την πνευματική δύναμη του δημιουργού της.

Κάποιος άλλος σκηνοθέτης είχε αναλάβει να κάνει αυτή την ταινία. Όμως το αποτέλεσμα δεν ικανοποιούσε κανένα. Ο νεαρός Ταρκόφσκι, μόλις είχε πάρει το πτυχίο του, δήλωσε ότι με όσα λεφτά είχαν περισσέψει και χωρίς την παρέμβαση κανενός, αναλάμβανε να κάνει την ταινία. Τα κατάφερε. Η ταινία βασίζεται στα τρία όνειρα του μικρού Ιβάν. Το μεταφυσικό είναι αυτό που «ερμηνεύει» το ρεαλιστικό και, μάλιστα, με τον πιο καλό τρόπο. Παράλληλα, μπορεί και διηγείται την ιστορία της Ρωσίας, το κομμάτι της που αναφέρεται στην επίθεση των Γερμανών και στην απελευθέρωση της Ρωσίας από τους Γερμανούς.

Η ρώσικη ψυχή φαίνεται να επιζεί υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Στον πόλεμο, στο αντάρτικο, στο στρατόπεδο. Ο Ταρκόφσκι παίζει πολύ με τα σύμβολα. Ο συμβολισμός στην κινηματογραφία του είναι πολύ διακριτικός. Κάποια σύμβολα που αναφέρονται στην ιστορία και στο παρελθόν της Ρωσίας. Με αυτό τον τρόπο συνδέεται το παρελθόν με το παρόν και δίνει μια προέκταση για το μέλλον. Με πολύ όμορφο τρόπο συνδέονται οι ιστορίες μεταξύ τους, έτσι ώστε να μη δίνει την εντύπωση ότι έχει χωριστεί σε τρία διαφορετικά μέρη. Αυτός ο τρόπος κινηματογράφησης υπάρχει σε όλες τις ταινίες του.

Ο ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΟΣ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ

Ο Ταρκόφσκι είναι από τους πιο παρεξηγημένους σκηνοθέτες. Η κύρια κατηγορία ήταν ότι η κινηματογραφία του είχε βουτήξει μέσα στον ιδεαλισμό. Όμως, αν δούμε πιο προσεχτικά όλες τις ταινίες του, τότε θα παρατηρήσουμε ότι ο «ιδεαλισμός» του Ταρκόφσκι είναι ακριβώς ίδιος με αυτόν του Μαρξ και Χέγκελ.

Δε βλέπεις ούτε μια στιγμή στίγματα μηχανιστικού υλισμού, ούτε ακρότητες ιδεαλισμού, των νεοπλατωνιστών ή των καντιστών, για παράδειγμα. Η ψυχή συνυπάρχει με το σώμα και ο σκηνοθέτης αυτών των ταινιών ξέρει ότι δεν μπορεί να γίνει κάτι διαφορετικό. Ξέρει επίσης πολύ καλά ότι όλα τα αφηγηματικά στοιχεία πρέπει να έχουν μια συνέχεια, σε μια ενιαία αφήγηση. Ο αστροναύτης, πριν να πάει στο διάστημα, θα περπατήσει στη γη, θα βραχεί από το νερό της βροχής που πέφτει σε αυτή, θα κουβαλήσει μέσα του στοιχεία γήινα για να μπορέσει να τα συνταιριάξει με τα άλλα που θα βρει εκεί. Για να ξέρει από πού ήρθε και που είναι. Να έχει το μίτο που θα το βοηθήσει να επανέλθει εκεί που ήταν.

Για ποιον ιδεαλισμό μπορούμε να μιλάμε, λοιπόν; Μήπως θα έπρεπε να μιλήσουμε για τον αρτηριοσκληρωτισμό του σοβιετικού καθεστώτος, πιο συγκεκριμένα της ελίτ που το εξουσίαζε και που ελάχιστη σχέση είχε με τον επιστημονικό μαρξισμό; Ο Ταρκόφσκι πέθανε παραπονεμένος γιατί δεν τον άφησαν να κάνει αυτά που ήθελε. Στο «Μαρτυρολόγιο» (εκδ. Νεφέλη) φαίνεται τι περίπου ήθελε να κάνει. Στις ταινίες του μπορούμε να το δούμε. Το αφιέρωμα στο Τριανόν είναι μια καλή ευκαιρία να βιώσουμε όλο το έργο του. Διότι για να το καταλάβει κανείς πρέπει να το βιώσει!!

ΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΙΒΑΝ

ΕΝΑΣ ΔΡΟΜΟΣ ΥΠΕΡΒΑΣΗΣ

Γιάννης Φραγκούλης

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ