ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH

ΕΝΑΣ ΔΡΟΜΟΣ ΥΠΕΡΒΑΣΗΣ

Ήταν 29 Δεκέμβρη του 1986, όταν ο Αντρέι Αρσένιεβιτς Ταρκόφκσι ξεκίνησε το οριστικό ταξίδι για το δικό του επέκεινα. Επτά και μόνο είναι οι ταινίες μεγάλου μήκους που άφησε πίσω του στις τρεις δεκαετίες της δημιουργικής του πορείας. Επτά κλειδιά που ανοίγουν μια πόρτα για μια συνέχεια του κινηματογράφου ως μεγάλη, υπερβατική, απελευθερωτική τέχνη, για την ανανέωση μιας κινηματογραφικής γλώσσας που τότε, στις αρχές της δεκαετίας του 60, έμοιαζε να έχει «κλείσει» με τα μεγάλα έργα του Ουέλες, του Μιζογκούτσι, του Αντονιόνι, του Ντράγιερ.

Με τα «Παιδικά χρόνια του Ιβάν», ένα φαινομενικά λυρικό αντιπολεμικό δράμα στον δρόμο του «Όταν περνούν οι γερανοί», ο Ταρκόφσκι εξ αρχής διαχωρίζει τη θέση του από έναν (ακόμα και σήμερα κυρίαρχο) κινηματογράφο της απλής γραμμικής αφήγησης γεγονότων και συνεπειών τους, του διαρκούς ενεστώτα χρόνου που διακόπτεται με τετριμμένες χρήσεις σκηνών φλας μπακ και ονείρων, όλα αυτά στην υπηρεσία της υποστήριξης των χαρακτήρων.

Από αυτή κιόλας την πρώτη του ταινία του 1962, ο Ταρκόφσκι ανοίγει έναν δρόμο υπέρβασης της απλής «γραμμικής αναπαραστικότητας» του σινεμά, με κύριο εργαλείο του την διαχείριση του χρόνου, ενός φαινομένου χωρίς πριν και μετά, το οποίο τελικά υπαγορεύει τον εσωτερικό ρυθμό των λήψεων και της ταινίας, χωρίς την τεχνητή παρέμβαση της μονταζιέρας. Αυτή η βασική θεώρηση φιλτραρισμένη μέσα από την Ρωσική παιδεία και μυστικιστική ορθόδοξη παράδοση, την χρήση των τεσσάρων βασικών στοιχείων (νερό, φωτιά, αέρας, γη), μετασχηματίζει το κινηματογραφικό έργο σε ένα εσωτερικό πνευματικό ταξίδι προς ένα άρρητο επέκεινα, μια επώδυνη όσο και λυτρωτική πορεία προς την αλήθεια του κόσμου και του καθένα μας.

Το ταξίδι αυτό θα έβρισκε τα ιδανικά οχήματα αργότερα, με τον «Καθρέφτη», το «Σολάρις», το «Στάλκερ», όμως, το σοκ των «Παιδικών χρόνων» ήταν ήδη αισθητό. Πέρα από τον θρίαμβο του φιλμ στο Φεστιβάλ της Βενετίας, δημιουργοί του διαμετρήματος του Μπέργκμαν χαιρέτισαν μια νέα επιτέλους κινηματογραφική γλώσσα, ενώ νέοι κινηματογραφιστές όπως ο Παρατζάνοφ πίστεψαν στις δυνατότητες μιας εντελώς διαφορετικής από την κυρίαρχη αντίληψης για το σινεμά, την δράση, τους χαρακτήρες, τα σκηνικά, την ηχητική μπάντα, όλα. Το «σμίλεμα του χρόνου» ήταν το μεγάλο στοίχημα, καθόλου τυχαία μόλις λίγα χρόνια αργότερα ο Ντελέζ θα γράψει το εμβληματικό «Χρόνος – Εικόνα».

Όπως σε όλα τα σημαντικά έργα, κάθε νέα θέαση της ταινίας του Ταρκόφσκι είναι μια αποκαλυπτική, υπερβατική εμπειρία, ένα βήμα προς την κρυμμένη αλήθεια και τον «ρυθμό του κόσμου». Κι όπως δηλώνει ο Κρις Μαρκέρ «Μερικοί κινηματογραφιστές είναι όντως ικανοί στο κήρυγμα, όμως οι πραγματικά μεγάλοι μας αφήνουν με την ελευθερία μας».

Τα «Παιδικά χρόνια του Ιβάν» δεν ήρθαν από το πουθενά. Ο γιος του μεγάλου ποιητή Αρσένι Ταρκόφσκι σπούδασε στο VGIK της Μόσχας. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του γύρισε τρεις ταινίες. «Οι φονιάδες», μια προσέγγιση στην ομώνυμη νουβέλα του Έρνεστ Χέμινγουέη (όπου ο Ταρκόφσκι κάνει κι ένα σπάνιο cameo πέρασμα) σε συν - σκηνοθεσία με την Μαρία Μπέικου, το «Δεν έχει άδεια σήμερα», την μοναδική του ταινία ντοκιμαντέρ σε συν – σκηνοθεσία με τον Αλεξάντερ Γκόρντον και το «Ο οδοστρωτήρας και το βιολί» θεματικό πρόγονο των «Παιδικών χρόνων του Ιβάν» και μια από τις σπάνιες ανάλαφρες στιγμές της καριέρας του Ταρκόφσκι. Το συνολικό «πακέτο» ταινιών που σπάνια παρουσιάζεται παγκοσμίως είναι και το πρώτο κινηματογραφικό must της νέας χρονιάς.

Βελισσάριος Κοσσυβάκης

ΕΝΑΣ ΔΡΟΜΟΣ ΥΠΕΡΒΑΣΗΣ