12o Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Αντρέας Παγουλάτος

το μεγαλείο της ποίησης και της θεωρίας

(Καθισμένος στον Κοραή έπινε τον καφέ του και έτρωγε το τοστ του. Περίμενε να έρθει η παρέα του. Απορροφημένος στις σκέψεις του. Σκεπτικός παρουσίαζε τους συγγραφείς στο Φεστιβάλ της Δράμας. Το βράδυ έγραφε τα ποιήματά του, για αυτό το λόγο πάντα έπαιρνε μονόκλινο δωμάτιο στη Δράμα, κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ, για να μην ενοχλεί τους συνανθρώπους του. Με το χαμόγελο ήταν πάντα έτοιμος να σου εξηγήσει για την τέχνη, για την ποίηση. Συμμετείχε στο Συμπόσιο της Ποίησης, στην Πάτρα, ως σύνεδρος. Έτσι κάπως θα μπορούσαμε να σκιαγραφήσουμε την προσωπικότητα του Αντρέα Παγουλάτου. Προτιμάμε να βάλουμε μερικές ακόμα πινελιές.)

Αισθάνομαι πολύ ευτυχισμένος που πρόλαβα να βρω και να μιλήσω με κάποιους ποιητές, να κοινωνήσω το λόγο τους. Να μπορέσω να δω την παραγωγή του λόγου in vivo. Όταν ένας ποιητής σωπαίνει, τότε ένα μεγάλο ή μικρό μέρος της γλώσσας νεκρώνει, ο λόγος παγώνει και μένει σα μια στιγμιαία φωτογραφία. Αυτό το «στιγμιαία» έχει να κάνει με τις συνδέσεις του χτες και του σήμερα, τα οποία μας οδηγούν και μας εκτινάσσουν στο αύριο. Όταν αυτή η σιωπή γίνεται άθελά του, όπως επιβάλει ο θάνατος, τότε η ταρίχευση του λόγου είναι επώδυνη. Σκέφτεσαι αυτά που είχες ακόμα να πεις, να ερευνήσεις και να ερωτευτείς. Και παγώνεις.

Ακόμη περισσότερο, ο Αντρέας Παγουλάτος δεν ήταν μόνο ποιητής. Οι θεωρητικές του αναζητήσεις ήταν πολύ μεγαλύτερες από κάποιους που δηλώνουν ιστορικοί ή θεωρητικοί. Έγραφε ποιήματα και έβλεπε ταινίες, ένωνε το φαντασιακό και το πραγματικό με έναν τρόπο πολύ ερωτικό. Η ενασχόλησή του με τον κινηματογράφο, ως θεωρητικός και ως ιστορικός, είχε να κάνει με την ποίηση. Πριν αρκετά χρόνια είχα την ευτυχία να συνεργαστώ με τον Αντρέα Παγουλάτο, η αγάπη για τον κινηματογράφο μας ένωνε, η συνεργασία μας κράτησε μέχρι το αιφνίδιο τέλος του. Το πάθος του για την ποίηση το περνούσε με έναν υπόγειο, σχεδόν ασυνείδητο τρόπο. Το ζούσες. Κάποιες στιγμές, όσες ήμουν μαζί του και όσες ακολουθούσαν τον αποχαιρετισμό μας, βυθιζόμουν σε αυτό το νιρβάνα της σκέψης, μπορούσα πιο εύκολα να αναπτύξω τις διανοητικές ικανότητές μου, να εμβαθύνω στη θεωρία του κινηματογράφου, να αναζητώ το καινούργιο.

Η επαφή με τον Αντρέα ήταν μια γιορτή. Η κουβέντα ήταν μια ευκαιρία να διαπιστώσουμε αυτά που ξέρουμε, να βάλουμε νέους στόχους. Ο γλωσσοκεντρισμός, μια ποιητική σχολή που την έμαθα από αυτόν, με έστειλε στο Νάνο Βαλαωρίτη. Ο Αντρέας ήταν πολλές φορές ο σύνδεσμος ετερόκλητων ομάδων, είχε όμως την ικανότητα να φέρνει αυτή την ένωση και όλοι να γινόμαστε ένα σύνολο. Η σπίθα στα μάτια του, αυτή που οριοθετεί τη στιγμή της έμπνευσης, του πάθους και της δημιουργίας, αυτή άναβε τη φωτιά γύρω από την οποία η παρέα ζεσταινόταν και, ψάχνοντας τον Προμηθέα της, έφτανε σε στιγμές δημιουργίας.

Τον έζησα από το εξαίρετο Φεστιβάλ, «Κινηματογράφος και Πραγματικότητα» που έκανε για πολλά χρόνια στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Εκεί δεν ήμουν μόνος, οι θεατές είχαν την ευκαιρία να ανακαλύψουν νέες, άγνωστες πτυχές της τέχνης του κινηματογράφου, ακόμα και σε πολύ γνωστούς σκηνοθέτες, όπως την ντοκιμαντερίστικη πλευρά του Αντονιόνι, νέους, αλλά πολύ γοητευτικούς, δημιουργούς, όπως ο Πελεσιάν, από την Αρμενία, μεγάλα κομμάτια της παγκόσμιας κινηματογραφίας, όπως το αφιέρωμα με όλες τις ταινίες του Βαν ντε Κέικεν, του Ολλανδού, μαθητή και συνεχιστή του έργου του Γιόρις Ίβενς.

Αυτό το Φεστιβάλ είναι από τα λίγα που μπορούν να λέγονται έτσι: ήταν μια γιορτή όπου εικόνες, λέξεις, όνειρα και ιδέες συνευρίσκονταν για να δημιουργήσουν μια άλλη πραγματικότητα, μελετούσαμε τις ταινίες. Τελικά ήταν «Κινηματογράφος ή Πραγματικότητα», εμείς προτιμούσαμε το πρώτο, γιατί, όταν άναβαν τα φώτα και φεύγαμε, το όνειρο μας ακολουθούσε. Ποιο όνειρο, όμως; Του κινηματογραφιστή ή του Αντρέα; Ίσως και των δύο. Ίσως και το δικό μας. Γιατί ο Αντρέας Παγουλάτος είχε την ικανότητα να δημιουργεί όνειρα, να μιλά έτσι για την πραγματικότητα. Να σε παραπλανά και μέσα από παράδρομους να σε οδηγεί σε πολυσύχναστους δρόμους και μεγάλες πλατείες. Μόνο που τότε φάνταζαν πολύ διαφορετικές, αλλόκοτες, περίεργες και καινούργιες, ακόμα και αν ήταν εκεί για αιώνες.

Το «Χνάρι» (1973-1976), τα «Χνάρια», το 1985, η «Συντέλεια» και μετά η «Νέα Συντέλεια», τα δύο περιοδικά που δημιούργησε με τους στενούς φίλους του της ποιητικής παρέας, τα δεκάδες περιοδικά που έγραψε άρθρα διαλεχτά ένα προς ένα, η συνεργασία του με την γκαλερί Ιλεάνα Τούντα. Τα πολλά και αξιόλογα βιβλία που εξέδωσε… Είχα την τύχη να φιλοξενήσω άρθρα του σε δικά μου περιοδικά. Πάντα ο Αντρέας ήθελε να ξαναδεί το άρθρο του, έστω και αν είχαμε αργήσει να πάμε στο τυπογραφείο. Μετά οι τηλεοπτικές δουλειές του που έβαζαν μέσα στο σπίτι μας την ποίηση του χρώματος, της αφήγησης, των χαρακτήρων… Οι παρουσιάσεις του στο Φεστιβάλ της Δράμας, βιβλίων που σου έδειχναν και άλλους δρόμους από αυτούς που ο κινηματογράφος φωτίζει.

Του είχα κάνει δύο συνεντεύξεις, η μία τηλεοπτική. Είχα την ευκαιρία να τον ευχαριστήσω, με ένα τυπικό «ευχαριστώ», εννοούσα ότι τον ευχαριστούσα για όλα αυτά που μοιράστηκε μαζί μου. Ο Αντρέας το καταλάβαινε. Ακόμη περισσότερο, γιατί μου επέτρεπε να μπω στον κόσμο του και να φωλιάσω μέσα εκεί, να αρνηθώ, έκτοτε, να φύγω από εκεί. Με ένα απλό και σεμνό, «έλα τώρα…», με ευχαριστούσε και αυτός. Αντίθετα, συνέχισα την περιπλάνησή μου στον κόσμο της αφήγησης. Θέλησα να παραμείνω στο χώρο που ποίηση σημαίνει δημιουργία. Ο Αντρέας Παγουλάτος, ο ποιητής, είναι δημιουργός, αυτός που με την ελάχιστη κίνηση δημιουργεί εικόνες, κοσμογονεί.

Σκεφτόμουν ότι το 2011 θα του δώσω την ταινία μου να τη συμπεριλάβει στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ του. Να μου πει την άποψή του. Αυτό θα ήταν η ύψιστη τιμή για εμένα. Μοιραζόμασταν την αγάπη και τη βαθιά μελέτη για το ντοκιμαντέρ -και δεν είμαστε πολλοί στην Ελλάδα που θεωρούμε ότι το ντοκιμαντέρ βρίσκεται στην καρδιά του κινηματογράφου. Ο χρόνος βίαια έκοψε αυτό το νήμα της συνέχειας. Η σκέψη του μας συντροφεύει, το νέο που θα μας έδινε δεν το ξέρουμε -γιατί ο Αντρέας ήταν ο πιο απρόβλεπτος δημιουργός-, μένει όμως να το φανταστούμε και να συμπληρώσουμε, όσο μπορούμε, το κενό. Ένας από τους λίγους ολοκληρωμένους δημιουργούς δε θα είναι πλέον μαζί μας…

Να συνεχίσουμε το δρόμο του. Ένα καθήκον, ένα από αυτά που συνήθιζε ο Αντρέας να βάζει στους συνεργάτες του, με τον πιο γλυκό και όμορφο τρόπο. Ένας ποιητής όμως δεν πεθαίνει. Πώς να σκοτώσεις τη σκέψη;

Γιάννης Φραγκούλης

ΑΝΤΡΕΑΣ ΠΑΓΟΥΛΑΤΟΣ

Το www.cinemainfo.gr είναι ένα website αφιερωμένο στην κινηματογραφική τέχνη και τους συντελεστές της. Τα πάντα για τον κινηματογράφο. Μια δημιουργία του www.internetinfo.gr