ΑΡΧΙΚΗ | ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ | ΤΑΙΝΙΕΣ | ΣΚΗΝΟΘΕΤΕΣ | ΗΘΟΠΟΙΟΙ | ΝΕΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH

ΠΙΣΩ

12o Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Κινδυνεύει ο πλανήτης;

Η πρόσφατη αποτυχία της Παγκόσμιας Διάσκεψης της Κοπεγχάγης, για το κλίμα, ήταν η αφορμή για να γίνει αυτό το αφιέρωμα στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Οι ταινίες που προβλήθηκαν είχαν να κάνουν μόνο με αυτό το θέμα και να απαντήσουν ουσιαστικά σε μία ερώτηση: Κινδυνεύει ο πλανήτης; Ο τρόπος όμως που απάντησαν μας δίνει την ευκαιρία να θίξουμε κάποια σοβαρά θέματα που ταλανίζουν το χώρο του ντοκιμαντέρ, κινηματογραφικού και τηλεοπτικού.

ΕΝΑ ΔΥΝΑΤΟ ΘΕΜΑ

Ξεκινάμε με την πρόσφατη αποτυχία της Διάσκεψης για την Κοπεγχάγη. Αυτό από μόνο του είναι ένα πολύ δυνατό θέμα. Έχουν προηγηθεί το Ρίο και Κιότο, χώροι διάσκεψης και αποτυχιών στο να συμφωνήσουν, κυρίως οι ισχυρές οικονομικά χώρες, σε κάποια μέτρα που θα σώσουν τον πλανήτη. Η Κοπεγχάγη δεν είναι η πρώτη φορά που διαπιστώνεται μια αποτυχία. Τι σημαίνουν, όμως, αυτές οι αποτυχίες; Κυρίως, τι σημαίνουν για τους πολίτες της γης;

Αναφέραμε ότι απέτυχε μια συμφωνία σε επίπεδο κυβερνήσεων. Οι περιβαλλοντολογικές οργανώσεις μένουν έκπληκτες και απορούν. Ουσιαστικά όμως απορούν με το προφανές και με αυτό που ζουν κάθε μέρα, αρνιούνται όμως να το παραδεχτούν. Οι ίδιες κυβερνήσεις δεν έχουν κάνει τίποτε στη χώρα τους. Η περιβαλλοντολογική δράση ξεκινά από το τοπικό, για να γίνει συνείδηση στον πολίτη, επεκτείνεται στο κράτος και τελικά απλώνεται σε διεθνές πεδίο. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι αυτές οι οργανώσεις που έκπληκτοι απορούν και ζητούν απαντήσεις στην ερώτηση, για να βρουν τα αίτια της αποτυχίας, έχουν χάσει κάθε στοιχείο πολιτικό στη σκέψη και στην ανάλυσή τους.

Στην πραγματικότητα οι περισσότερες από αυτές είναι μάζεμα ατόμων που έχουν απλά ευαισθησία για το περιβάλλον. Αυτά που απουσιάζουν από την καθημερινή ενασχόλησή τους είναι η διάθεση να ερευνήσουν το θέμα επιστημονικά -ακολουθώντας τις επιστημονικές αναλύσεις της βιολογίας, της χημείας και της φυσικής- και πολιτικά -βάζοντας μέσα στη σκέψη τους τις πολιτικές επιστήμες-, αποτυγχάνουν να αναδείξουν αυτό το πολύ σοβαρό θέμα και να του δώσουν τον τόνο που χρειάζεται για να μπει μέσα στην κοινωνική συνείδηση. Η κάθε κυβέρνηση παίρνει αποφάσεις όταν πιέζεται από τους πολίτες της χώρας, αλλιώς υπηρετεί το φυσικό και αυτονόητο σύμμαχό της, το κεφάλαιο. Οργανώσεις που είτε έχουν αδυναμία σε συγκροτημένη εκφορά του λόγου τους είτε είναι οργανώσεις-σφραγίδες, όπως λέμε, βλέπε την Greenpeace, για παράδειγμα, βοηθούν στο αποπροσανατολισμό. Το σημαντικό είναι ότι το περιβαλλοντολογικό πρόβλημα είναι κατ΄αρχήν και κατ΄ουσίαν πολιτικό. Και η λύση που θα δοθεί θα πρέπει να είναι πολιτική.

Σε αντίθετη περίπτωση θα έχουμε ένα λόγο που στη δομή και στην εκφορά του θα είναι μηχανικός. Θα γίνεται δηλαδή εντελώς ενστικτώδικα και δε θα ακουμπά την ψυχή και τις αντιλήψεις των πολιτών, οι οποίοι ουσιαστικά είναι οι αποδέκτες του. Με αυτό τον τρόπο, οι οργανώσεις που ενδιαφέρονται για το περιβάλλον χάνουν το δρόμο που οδηγεί στην αλλαγή της κοινωνίας και σε αυτό τον τομέα. Χάνουν το παιχνίδι όταν έχουν να κάνουν με ένα πολιτικό θέμα και ασχολούνται με αυτό είτε εντελώς αφελώς είτε με τον πιο απολίτικο τρόπο. Θα δούμε όμως ότι ένας άλλος τομέας στην κοινωνική σκέψη θα μπορούσε να βοηθήσει πολύ. Τελικά θα ανακαλύψουμε ότι η περιβαλλοντολογική δράση είναι τόσο περίπλοκη που μόνο ένα ολοκληρωμένο κόμμα -όχι στενά οικολογικό- θα μπορούσε να αναλάβει. Ο τομέας αυτός που θα ερευνήσουμε είναι ένα μικρό κομμάτι της τέχνης, ο κινηματογράφος.

Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

Ο κινηματογράφος είναι ίσως το πιο λαϊκό θέαμα στον οπτικοακουστικό τομέα. Θα ήταν ένα αποτελεσματικό, στη δράση του, όχημα για να μεταφέρει και να προωθήσει ιδέες όπως αυτές που έχουν να κάνουν με το περιβάλλον και την προστασία του. Όταν μιλάμε για το περιβάλλον τότε θα πρέπει να έχουμε στο νου μας τον άνθρωπο, το φυσικό και αστικό χώρο που τον περιβάλλει και τις ιδέες που κανονίζουν τη δομή αυτού του οικοσυστήματος. Με αυτή την έννοια καταλαβαίνουμε ότι η τέχνη που θα ασχοληθεί με το περιβάλλον θα πρέπει να είναι ένα ολοκληρωμένο αξιακό σύστημα και όχι μια απλή παράθεση εικόνων και μηνυμάτων.

Οι ταινίες που προβλήθηκαν στο τμήμα «Ο πλανήτης σε κίνδυνο» δεν ήταν παρά ρεπορτάζ που αναφέρονταν στον περιβαλλοντολογικό κίνδυνο. Έλειπε η αναφορά σε άλλα αξιακά συστήματα που θα συνέδεαν αυτές τις αναφορές με την ιδεολογία που είτε κυριαρχεί είτε έρχεται σε αντιπαράθεση με άλλες, μέσα στο κοινωνικό πεδίο. Το μυθικό στοιχείο, το οποίο μεταφέρει αυτά τα αφηγηματικά θραύσματα και τα αναδομεί σε ένα ιδεολογικό πλαίσιο, έλειπε και οι ταινίες έχαναν τόσο την αφηγηματική τους δύναμη όσο και την καλλιτεχνική τους αξία, ο λόγος τους ήταν αναποτελεσματικός και, τελικά, ενοχλητικός, όσον αφορά στη λειτουργία της τέχνης.

«Ο πόλεμος του άνθρακα» («Anthrax war»), 2009, Γαλλία-Καναδάς, του Bob Coen, είναι ένα καλό παράδειγμα. Σε αυτή την ταινία έχουμε ένα πολύ προσεγμένο ρεπορτάζ, όμως επειδή το θέμα έχει τρομερό ενδιαφέρον και συσχετίζεται με την τρομοκρατία, άρα μπαίνει και στο πεδίο της πολιτικής, ανοίγει άλλους δρόμους και πλησιάζει το κινηματογραφικό πεδίο. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει με το Fredrik Geretn. Η ταινία του, «Μπανάνες» («Bananas!*»), 2009, Σουηδία, αναφέρεται στο έγκλημα της πολυεθνικής εταιρείας που μαζεύει και επεξεργάζεται τις μπανάνες στη Νικαράγουα, πετά χημικά που έχουν κάνει τους εργάτες ανίκανους για αναπαραγωγή.

Ο Henry Singer στην ταινία «Το αίμα του ρόδου» («The blood of the rose»), 2009, Μεγάλη Βρετανία-Γερμανία-Ιαπωνία, αναφέρεται στη αγάπη για τη φύση που οδήγησε τη Τζόαν Ράιτ και το σύζυγό της Άλαν να γυρνάνε ντοκιμαντέρ για το φυσικό περιβάλλον. Η τηλεοπτική δομή υπάρχει και στην ταινία της Sylvie van Brabant, «Οι φύλακες της γης» («Earth keepers»), 2009, Καναδάς. Εδώ πρωταγωνιστούν τα παιδιά στην προστασία του περιβάλλοντος.

Η ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι τρεις ταινίες, με τις οποίες κλείνει αυτό το τμήμα του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, έχουν να κάνουν με τρεις διαφορετικούς τρόπους, με τις επιθετικές πολιτικές που πλήττουν, ανάμεσα στα άλλα, το περιβάλλον.

«Ωκεανοί από πλαστικό» («The mermaids’ teras: oceans of plastic»), 2009, Γαλλία, της Sandrine Feydel, είναι η ταινία που ασχολείται με αυτό το άγνωστο για τους πολλούς θέμα, του σκουπιδότοπου που δημιουργείται στο μέσο του ωκεανού που χωρίζει την Ευρώπη και την Αφρική από την Αμερική. Τα ζεστά ρεύματα φέρνουν τόνους από πλαστικά απόβλητα, πεταμένα από πολλά και διαφορετικά σημεία, από όλη τη γη, όλα αυτά συγκεντρώνονται σε μια τεράστια έκταση, μολύνουν το περιβάλλον, δυσκολεύουν τη ζωή των θαλασσίων ζώων και δημιουργούν προβλήματα στην πλεύση των πλοίων. Πολύ δυνατό θέμα που αποδυναμώνεται από το ρεπορταζιακό λόγο που έχει επιβάλλει η σκηνοθέτιδα.

Το θέμα της ταινίας «Η Pax Americana και ο ενοπλισμός του διαστήματος» («Pax Americana and the weaponization of space»), 2009, Γαλλία-Καναδάς, είναι ο έλεγχος της γης από το διάστημα. Ο σκηνοθέτης Denis Delestrac το προσεγγίζει με έναν λαϊκίστικο τρόπο. Βάζει μέσα τις ολοκληρωτικές μεθόδους των Αμερικάνων και τον έλεγχο που βλέπουμε μπροστά μας στην παγκοσμιοποίηση και στον έλεγχο των πάντων. Ο λόγος του είναι αυτός ενός ρεπόρτερ, δεν εμπλέκεται προσωπικά καθόλου, για να έχουμε κάτι ανάλογο με το Μουρ. Η ταινία χάνει την αφηγηματική της δύναμη και παραμένει ένα απλό ντοκουμέντο, οπτικοποιημένο.

Τέλος, ο Σουηδός William Johansson, με την ταινία «Τοξική παιδική χαρά» («Toxic playground»), 2009, Σουηδία, προσεγγίζει το θέμα της μόλυνσης του εδάφους στη Χιλή από μια σουηδική εταιρεία εξόρυξης μετάλλων. Τα παιδιά που παίζουν και ζουν σε αυτό το μέρος αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα με την υγεία τους. Ο σκηνοθέτης καταφεύγει σε κάποια αφηγηματικά εργαλεία του κινηματογράφου, κοντινά πλάνα, υποκειμενικές λήψεις, δεν είναι όμως ικανά για να δομήσουν μια κινηματογραφική ταινία, τουλάχιστον να μας απαντήσουν στο ερώτημα για το αν καταστρέφονται και τα όνειρα μια ολόκληρης κοινωνίας, ακόμη για το μηχανισμό που έχει πάει και έχει γίνει αποδεκτή η ταφή των τοξικών υλικών. Μας αφήνει ανικανοποίητους.

ΒΛΕΠΟΝΤΑΣ ΜΟΝΟ ΤΟ ΘΕΜΑ

Οι σκηνοθέτες έχουν δεδομένο ότι το θέμα, ο κίνδυνος του πλανήτη, τραβά την προσοχή των θεατών. Ξέρουν πολύ καλά ότι το βλέμμα τους δεν πρόκειται να ξεκολλήσει από την οθόνη, αφού αυτό το θέμα τους αφορά άμεσα. Δίνουν, κατά συνέπεια, ελάχιστη προσοχή στα εκφραστικά μέσα του κινηματογράφου. Προσπαθούν και τα καταφέρνουν, στις καλύτερες περιπτώσεις, να κάνουν ένα πολύ καλό ρεπορτάζ και αυτό να είναι η δύναμη της ταινίας τους.

Φτάνει όμως αυτό για να κάνουν μια κινηματογραφική ταινία; Ένα κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ δε θέλει και κάτι άλλο; Αυτό που λείπει σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ο σύνδεσμος της θεματικής με τη φαντασία του θεατή, με σύμβολα και αφηγηματικά στοιχεία εύληπτα από όλους, έτσι ώστε να δρομολογηθεί μια διαδρομή στο φαντασιακό στο κάθε θεατή, διαφορετική από τον έναν άνθρωπο στον άλλον. Σε αυτή την περίπτωση η ταινία κερδίζει σε δύναμη, μένει στο μυαλό του θεατή και τον προκαλεί να τη διαβάσει, το φιλμικό κείμενο, ουσιαστικά, για να ξεκινήσει ένας διάλογος μεταξύ τους που θα έχει ως προϊόν μια ιδεολογική θέση, διαφορετική για τον καθένα, αλλά τελικά μια συνιστώσα που θα είναι πολιτική πλέον άποψη για αυτό το οικολογικό πρόβλημα που είναι πρωτίστως πολιτικό. Αυτό έλειπε από αυτό το κινηματογραφικό Φεστιβάλ.

Γιάννης Φραγκούλης

ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ;

ΑΡΧΙΚΗ | ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ | ΤΑΙΝΙΕΣ | ΣΚΗΝΟΘΕΤΕΣ | ΗΘΟΠΟΙΟΙ | ΝΕΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH