ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH

49o ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟY ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΜΑΝΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΣ
ταξιδιώτης της μνήμης

Ο Μάνος Ζαχαρίας δε χρειάζεται συστάσεις στον ελληνικό κινηματογραφικό κόσμο. Είναι ο άνθρωπος που έθεσε το θεσμικό πλαίσιο για την ανάπτυξη του ελληνικού κινηματογράφου, καταλαμβάνοντας πολύ σημαντικές θεσμικές θέσεις και καθορίζοντας πράγματα νομοθετικά με τα οποία προχωράει ο ελληνικούς κινηματογράφος εδώ και είκοσι χρόνια.

 

Αυτός ο θεσμικός του ρόλος  υπήρξε και η αιτία που κράτησε στη σιωπή το έργο του. Έλληνας κινηματογραφιστής της διασποράς, ο Μάνος Ζαχαρίας, ο οποίος έζησε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στην πρώην Σοβιετική Ένωση, δούλεψε πολύ στην ξενιτιά, όπου γύρισε και  τις 10 από τις 11 ταινίες του αλλά πάντα σε αυτές κεντρικό θέμα ήταν η Ελλάδα.

Το 49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης  τιμά φέτος τον Μάνο Ζαχαρία μέσα από ένα πλήρες και αναδρομικό κινηματογραφικό αφιέρωμα προβάλλοντας το σύνολο του έργου του. Συνολικά 11 ταινίες, 7 μεγάλου μήκους και 4 μικρού μήκους, θα προβληθούν στο πλαίσιο του αφιερώματος, δίνοντας στο κοινό την σπάνια ευκαιρία να ανακαλύψει τον κινηματογραφιστή Μάνο Ζαχαρία, δημιουργό ενός έργου που παρέμεινε (αδίκως) για πολλά χρόνια άγνωστο στο ελληνικό κοινό, έργο με ρίζες ελληνικές, βάσεις σοβιετικές και βασισμένο σε οικουμενικές αξίες. Δεν είναι η πρώτη φορά που το Φεστιβάλ  τιμά το δημιουργό. Το 2004, το 45ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης τίμησε τον Μάνο Ζαχαρία με τον Χρυσό Αλέξανδρο για το σύνολο της προσφοράς του στον κινηματογράφο, προβάλλοντας και μια από τις καλύτερες δημιουργικές του στιγμές, την ταινία “Ένας από το εκτελεστικό απόσπασμα”. Είναι ωστόσο η πρώτη φορά που πραγματοποιείται παγκοσμίως πλήρης ρετροσπεκτίβα στο έργο του Μάνου Ζαχαρία, γεγονός που προσδίδει στο συγκεκριμένο αφιέρωμα ξεχωριστή σημασία, όχι μόνο για την ελληνική, αλλά και για την ρώσικη κινηματογραφία. 

Το αφιέρωμα θα συνοδεύεται από δίγλωσση ειδική έκδοση, την οποία επιμελείται ο Γιώργος Μπράμος. Το φετινό αφιέρωμα στον σκηνοθέτη Μάνο Ζαχαρία συμπληρώνεται με τις φωτογραφίες-ντοκουμέντα της κινηματογραφικής διαδρομής του Έλληνα δημιουργού. Γυρισμένες σχεδόν εξολοκλήρου στη Σοβιετική Ένωση και στα στούντιο της Μοσφίλμ, με Ρώσους ηθοποιούς, οι ταινίες του διέπονται από μια βαθιά ελληνικότητα και ρίχνουν μια έντονα αντιφασιστική ματιά πάνω στα πολιτικά γεγονότα που κλόνισαν την χώρα μας την περίοδο της Αντίστασης, του Εμφυλίου και της Δικτατορίας. Στις λιτές ασπρόμαυρες φωτογραφίες οι λήψεις εναλλάσσονται από τα μνημειώδη γενικά πλάνα του σοβιετικού ρεαλισμού σε πλάνα σε απόσταση αναπνοής όπου διαφαίνεται η ευαισθησία και η φρεσκάδα των ηρώων.

Οι ταινίες του Μάνου Ζαχαρία περιγράφουν μια ιστορική περίοδο φλογερής ιδεολογίας, αγνού έρωτα και άκρατου ηρωισμού. Η φωτογραφική έκθεση καλύπτει τρεις ενότητες: αποσπάσματα των ταινιών του, παρασκήνια των γυρισμάτων και τέλος, αρχειακό υλικό από τη ζωή του. Μια ζωή εξαιρετικά πλούσια,  ένα συνεχές ταξίδι ανάμεσα σε μνήμες, παραδόσεις, αγώνες, νοσταλγία, αγωνία για τις ιστορικές εξελίξεις,  Θυμάμαι άλλωστε χαρακτηριστικά τα λόγια του την στιγμή της παραλαβής του Χρυσού  Αλέξανδρου από τον τότε πρόεδρο του Φεστιβάλ, το Θόδωρο Αγγελόπουλο, όταν  χαρακτήριζε τον εαυτό του «τυχερό-άτυχο». «Τυχερό γιατί γεννήθηκα σε μια εποχή όπου διαδραματίστηκαν συγκλονιστικά γεγονότα, τα οποία μου έδωσαν τροφή για όλη μου τη ζωή. Από την άλλη είμαι άτυχος, γιατί τα καλύτερα δημιουργικά μου χρόνια βρέθηκα μακριά από τον τόπο που γεννήθηκα και που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για μένα.»

«Δεν υπάρχουν άνθρωποι χωρίς παρελθόν και παρελθόν που να τους έχει σφραγίσει. Χωρίζω την ζωή μου σε σταθμούς που καθόρισαν την μνήμη μου και την σχέση μου με τον κόσμο».

Ο Μάνος Ζαχαρίας  γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε χημεία με σκοπό να συνεχίσει την οικογενειακή παράδοση στην οινολογία.  Ταυτόχρονα όμως σπούδασε θέατρο στη σχολή Ρώτα-Σαραντίδη ενώ  συμμετείχε στο φοιτητικό Κίνημα της Εθνικής Αντίστασης και στα Δεκεμβριανά υπήρξε επικεφαλής του φοιτητικού λόχου «Λόρδος Βύρων». Το 1945, χάρη στην περίφημη υποτροφία Μερλιέ, που έστειλε στο Παρίσι νέους Έλληνες καλλιτέχνες και διανοούμενους, επιβιβάστηκε στο θρυλικό Ματαρόα και βρέθηκε στη Γαλλία για να σπουδάσει θέατρο.

Αποφασισμένος να γίνει κινηματογραφιστής, γράφτηκε στην IDHEC (Institut des Hautes Etudes Cinématographiques) και παράλληλα παρακολούθησε Ιστορία της Τέχνης στη Σορβόννη. Με την ολοκλήρωση των σπουδών του, ξεσπά ο Εμφύλιος και επιστρέφει στην Ελλάδα όπου οργανώνει μαζί με τον Γιώργο Σεβαστίκογλου και τον Απόστολο Μουσούρη το κινηματογραφικό συνεργείο του Δημοκρατικού Στρατού.  Εκτός από επίκαιρα, ο Ζαχαρίας γυρίζει μαζί με τον Σεβαστίκογλου, το 1949, και την πρώτη του ταινία -και μοναδική επί ελληνικού εδάφους- με τίτλο “Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας”. Μετά το Γράμμο, τον Οκτώβριο του 1949, ο Μάνος Ζαχαρίας βρίσκεται στην Τασκένδη όπου σπουδάζει στο Κρατικό Ινστιτούτο Θεάτρου.

Παίρνει μέρος σε έναν πανσοβιετικό διαγωνισμό για σπουδές κινηματογράφου,  προκρίνεται -ως ο μοναδικός μη σοβιετικός πολίτης- και καταλήγει στη Μόσχα και στη Μέκκα του σοβιετικού σινεμά, τη Μοσφίλμ οπου θήτευσε στο πλευρό μυθικών μορφών του ρωσικού κινηματογράφου.  Καθηγητές του, ορισμένοι από τους κορυφαίους της κλασικής σοβιετικής κινηματογραφίας, ο Μιχαήλ Ρομ, ο Αλεξάντερ Ντοβζένκο, ο Σεργκέι Γιουτκέβιτς.  Μετά την ολοκλήρωση της σχολής, μένει στα στούντιο της Μοσφίλμ, γυρίζει 10 ταινίες, ενώ από το 1971 έως το 1979- οπότε και επέστρεψε στην Ελλάδα - αναλαμβάνει και την καλλιτεχνική διεύθυνση του Tρίτου στούντιο. Το 1982, ύστερα από πρόταση της Μελίνας Μερκούρη, αναλαμβάνει  να αναμορφώσει το πλαίσιο λειτουργίας του  ελληνικού κινηματογράφου.

Συμβουλεύει, νομοθετεί, αλλάζει το κινηματογραφικό τοπίο, γίνεται ο πατέρας του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου. Από το 1982 και για τα επόμενα εφτά χρόνια διατελεί Σύμβουλος Κινηματογραφίας του υπουργείου Πολιτισμού και από το 1987 Πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου. To 1994 ανέλαβε επικεφαλής του γραφείου παρακολούθησης Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων της ΕΡΤ Α.Ε., ενώ τα τελευταία χρόνια είναι σύμβουλος του Προέδρου της ΕΡΤ σε θέματα κινηματογραφίας. 

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΤΙΜΗΝ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΖΑΧΑΡΙΑ

Στη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε κατά την διάρκεια του  49ου Φεστιβάλ δόθηκε  η ευκαιρία στο κοινό να ανακαλύψει τον κινηματογραφιστή Μάνο Ζαχαρία και να επαναπροσεγγίσει την ιστορία της νεότερης Ελλάδας μέσα από την ματιά ενός Έλληνα πολιτικού πρόσφυγα, ενός πολίτη του κόσμου.
«Ο Μάνος που όλοι ξέρουμε είναι ένας βαθιά ηθικός άνθρωπος και δημιουργός”. τόνισε χαρακτηριστικά  η διευθύντρια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Δέσποινα Μουζάκη. «Αυτήν την πλευρά του δημιουργού θελήσαμε να γνωρίσουμε φέτος στο ευρύτερο κοινό μας με το πλήρες και αναδρομικό αφιέρωμα στο έργο του, σε ένα έργο με ρίζες ελληνικές και ιδέες οικουμενικές. Σε ένα έργο που διατηρεί τη δύναμή του και τη σημασία του ακέραιες ως τώρα», συμπλήρωσε, εκφράζοντας παράλληλα τη συγκίνησή της για τις κατάμεστες αίθουσες όπου παίζονται η ταινίες του Μάνου Ζαχαρία. «Αυτό αποδεικνύει ότι η γραφή του διατρέχει το χρόνο και ξεπερνάει τα σύνορα», υπογράμμισε.
«Στις ταινίες του ο Μάνος Ζαχαρίας δεν αναπαριστά την Ελλάδα, την έχει μέσα του», είπε και ο Γιώργος Μπράμος, επιμελητής της έκδοσης του Φεστιβάλ για το έργο του Μάνου Ζαχαρία.« Ήρθε ο καιρός», τόνισε,  «να γνωρίσουμε πραγματικά τη δημιουργική πλευρά του σκηνοθέτη που ξεκινά από την Εθνική Αντίσταση και εκφράζεται με μία σειρά ταινιών που φτιάχτηκαν στη Σοβιετική Ένωση και καθόρισαν τη γενιά του».
Παίρνοντας το λόγο ο Μάνος Ζαχαρίας αφού ευχαρίστησε το Φεστιβάλ για το αφιέρωμα στο έργο του, εξήγησε ότι 4 από τις  11 ταινίες του προβάλλονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα χάρη στη προσπάθεια της Δέσποινας Μουζάκη που τις ανακάλυψε και τις έφερε από τη Μόσχα. Πρόκειται για τις ταινίες “Πρωινό δρομολόγιο”, “Νυχτερινός επιβάτης”, “Είμαι φαντάρος, μητέρα” και “Η πόλη της πρώτης αγάπης”. «Όσο καιρό διετέλεσα Σύμβουλος Κινηματογραφίας στο Υπουργείο Πολιτισμού επί Μελίνας, δεσμεύτηκα κατά κάποιον τρόπο στο να προωθήσω το έργο μου, να βγάλω κάποια ταινία μου στους κινηματογράφους ή στην τηλεόραση. Αυτό υπήρξε ένα κενό δεκαετίας, το οποίο έπαιξε σημαντικό ρόλο στην συνέχεια”.

Ποια είναι η γνώμη σας για τον σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο ρωτήθηκε μεταξύ άλλων και η απάντηση ήρθε αυθόρμητα: «Μου θέτετε δύσκολα ερωτήματα! Πιστεύω ότι ο σύγχρονος ελληνικός κινηματογράφος έχει μέλλον μπροστά του. Ότι μπορεί να έχει προοπτικές και να δει καλύτερες, ημέρες με  μια προϋπόθεση. Να ξεπεράσουμε τα εμπόδια και να θέσουμε τις βάσεις για σταθερή προοπτική μέσω της παιδείας. Διότι ο ελληνικός κινηματογράφος πάσχει από ένα βασικό ελάττωμα: από την έλλειψη παιδείας. Υπάρχουν πολλά ταλαντούχα παιδιά που δεν έχουν όμως την κατάλληλη παιδεία. Απο την μια έχουμε σχολές στις οποίες το μάθημα γίνεται σχεδόν με αλληλογραφία, από την άλλη μια Ακαδημία Τεχνών η οποία αντί να λειτουργεί ως Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα λειτουργεί ως ΙΕΚ. Δεν αντιμετωπίζεται έτσι το ζήτημα της κινηματογραφικής παιδείας και μόνο όταν αντιμετωπιστεί στον τόπο παραγωγής του θα έχουμε ένα σταθερό και ευοίωνο μέλλον. Με μισόλογα και μισές πράξεις δεν μπορεί να γίνουν σημαντικά πράγματα στον ελληνικό κινηματογράφο. Από την άλλη πρέπει να δοθούν χρήματα απλόχερα και όχι με τον τρόπο που γίνεται μέχρι τώρα, η Γαλλία π.χ. έχει μια κινηματογραφική παραγωγή που ξεπερνά τις 140 -150 ταινίες τον χρόνο, οι 40 εκ των οποίων δε βγαίνουν ούτε στην τηλεόραση και παγκόσμια θα βγουν μόνο 2, η Γερμανία ξόδεψε εκατομμύρια μάρκα για να έχει αυτήν την στιγμή τρεις σκηνοθέτες που παίζουν σε όλο τον κόσμο. Ασφαλώς  και πρόκειται για μια πολύχρονη διαδικασία, που θα αποφέρει καρπούς αργότερα, αλλά χωρίς αυτήν δεν γίνεται τίποτα. Εάν λοιπόν κάνουμε το ίδιο θα θα δώσουμε έμφαση σε ένα μέσο, το οποίο εκφράζει και εκπροσωπεί την χώρα μας διεθνώς καλύτερα από οποιοδήποτε άλλο.”

Σε ότι αφορά την αναμόρφωση του νομικού πλαισίου για τον κινηματογράφο δήλωσε ότι ενώ βλέπει καλές προθέσεις στο νέο θεσμικό πλαίσιο υπάρχουν κάποια πράγματα που πρέπει να εξεταστούν εκ νέου. «Παράδειγμα το γεγονός ότι οι ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος του Φεστιβάλ δεν θα αμείβονται. Αντίθετα εγώ πιστεύω ότι πρέπει να αμείβονται και μάλιστα καλά, διότι καλούνται να επιτελέσουν ένα πολύ σημαντικό έργο».
«Ο κινηματογράφος είναι ευαίσθητος στον χρόνο και γερνάει εύκολα» είπε ο Μάνος Ζαχαρίας όταν του ζητήθηκε να αποτιμήσει το έργο του. «Κάποιες ταινίες μου θα τις έκανα αλλιώτικες. Μερικές αντέχουν και έχουν να προσφέρουν κάτι. Έχουν αντικείμενο τον άνθρωπο σε μία ηθική διάσταση, όταν πρέπει να πάρει αποφάσεις σε δύσκολες καταστάσεις και αυτό είναι ένα αιώνιο θέμα που κι εγώ προσπάθησα να προσεγγίσω».
Σε ερώτηση τέλος για το πότε ετοιμάζει την επόμενη ταινία του ο Μάνος Ζαχαρίας με την έξαψη νέου δημιουργού δήλωσε ότι δεν υπάρχει σκηνοθέτης που να μη σκέφτεται την επόμενη ταινία. «Τη σκέφτομαι κι εγώ. Αν τα καταφέρω θα σας ενημερώσω εγκαίρως», τόνισε.

 

 Σε ειδική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 17 Νοεμβρίου, στο πλαίσιο του αναδρομικού αφιερώματος που πραγματοποιείται στο έργο του τιμήθηκε ο άνθρωπος Μάνος Ζαχαρίας, «φίλος, καλλιτέχνης, οραματιστής, που έχει ασίγαστο πάθος για το σινεμά και μοιράζεται το χρέος απέναντι στον άνθρωπο» όπως υπογράμμισε στον χαιρετισμό της η διευθύντρια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Δέσποινα Μουζάκη. Η αίθουσα Τόνια Μαρκετάκη, στην οποία έγινε η εκδήλωση, ήταν ασφυκτικά γεμάτη από φίλους και θαυμαστές του σπουδαίου κινηματογραφιστή. Ανάμεσα στους παρευρισκομένους ήταν η σύντροφος του καλλιτέχνη Λιόλια και η κόρη του Λένα, στις οποίες ο πρόεδρος του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Γιώργος Χωραφάς, προσέφερε ανθοδέσμες, αναγνωρίζοντας με αυτήν την κίνηση και τη δική τους συνεισφορά στην πορεία του διεθνώς αναγνωρισμένου Έλληνα σκηνοθέτη.
«Αυτό που κρατώ από τις τιμητικές εκδηλώσεις, είναι η ειλικρίνεια των ανθρώπων, που με συγκινεί βαθύτατα», ήταν το λιτό σχόλιο του ίδιου του σκηνοθέτη, ο οποίος έκανε και μια σύντομη αναφορά στην ταινία που προβλήθηκε μετά το πέρας της εκδήλωσης: «Από όλες τις ταινίες μου, η “Γωνία Αρμπάτ και Μπουμπουλίνας” έχει τον πιο προσωπικό χαρακτήρα, καθώς περιλαμβάνει αρκετά βιογραφικά στοιχεία. Μέσα από αυτήν, προσπάθησα να καταθέσω μια άλλη ματιά σχετικά με γεγονότα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας».
Για τον τιμώμενο δημιουργό μίλησε και ο σκηνοθέτης και στενός φίλος του, Φώτος Λαμπρινός, που εμφανώς συγκινημένος επισήμανε: «Νιώθω ότι με τον Μάνο με συνδέει πλέον συγγένεια εξ αίματος και το να πρέπει να μιλήσω για αυτόν μου προκαλεί συναισθηματική φόρτιση, αφού γνωριζόμαστε από τον Οκτώβριο του 1964, όταν είχα πάει για σπουδές στη Μόσχα. Κατά την παραμονή μου εκεί, περνούσα τις περισσότερες ώρες της ημέρας στο σπίτι του και το κύριο θέμα συζήτησης είχε να κάνει με τις ανησυχίες μας για την πορεία της Σοβιετικής Ένωσης, αφού και εγώ προερχόμουν από κομμουνιστικό περιβάλλον. Μέσα από τις συζητήσεις αυτές, ο Μάνος μου φανέρωνε άλλες διαστάσεις στο ζήτημα. Όχι τόσο πολιτικές, όσο ηθικές. Αυτό το στοιχείο χαρακτηρίζει και το έργο του. Παρότι από τα νιάτα του ήταν στρατευμένος στην Αριστερά, στις ταινίες του επεξεργάζεται και θέτει ως θέμα την ηθική αφετηρία των πράξεων».
Δε χρειάζεται να προσθέσουμε τίποτε άλλο. Ή μάλλον, ας τελειώσουμε αυτό το αφιέρωμα με ένα κομμάτι από την συνέντευξη που παραχώρησε ο Μάνος Ζαχαρίας στο περιοδικό Μοτέρ: «Ξέρετε, το πιο μεγάλο κομπλιμέντο που έχω ακούσει για την τέχνη μου, είναι όταν πήγα στην Κάλυμνο να δείξω την ταινία μου “Σφουγγαράδες”, που άρεσαν πολύ. Και εκεί που μια κυρία μου έλεγε. Κρίμα που αυτοκτονεί στο τέλος τόσο καλό παιδί, έρχεται μια άλλη κυρία με μπαστουνάκι και μου λέει Πείτε μου σας παρακαλώ, πότε γυρίσατε την ταινία και δεν σας πήραμε χαμπάρι».

ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ

 

1947 Σύλληψη επ' αυτοφόρω
1948 Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας 
1959 Πρωινό Δρομολόγιο 
1960 Οι σφουγγαράδες (Lovtsi goubok)
1962 Νυχτερινός Επισκέπτης 
1963 Τέλος και Αρχή ή Το σταυροδρόμι (Konets I Natsalo)
1966 Είμαι φαντάρος, Μητέρα (Ja soldat mama) (
1968 Ο εκτελεστής- Ένας από το εκτελεστικό απόσπασμα (Karatel)
1970 Η πόλη της πρώτης αγάπης (Gorod pervoi lioubri) σπονδυλωτή
1972 Γωνία Αρμπάτ και Μπουμπουλίνας (Na yglou Arbata I ylitsi Bouboulinas)
1974 Ποιος Φταίει; 
1977 Ψευδώνυμο Λούκατς (Psevdonim Loukats)

Ρέα Κατσανεβάκη

ΜΑΝΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΣ

49ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ