ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH

Η εαρινή σύναξις των αγροφυλάκων

ΤΟ ΣΗΜΑΔΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

Είναι δέκα χρόνια από τότε που παρουσιάστηκε η ταινία «Η εαρινή σύναξις των αγροφυλάκων», του Δήμου Αβδελιώδη. Ο χρόνος μας βοήθησε να δούμε την ταινία από μια διαφορετική ματιά και να βρούμε τις «τρύπες» που θα μας βοηθήσουν να περάσουμε μέσα στο «κουκούλι» της και να ανακαλύψουμε τα νοήματα που ο σκηνοθέτης ήθελε να περάσει.

Θυμάμαι τη χαρά του Δήμου Αβδελιώδη όταν συνέλεξε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης τα πιο σημαντικά, κατά τη γνώμη του, βραβεία, αυτά του κοινού, των κριτικών της Ελλάδας και της Διεθνούς Ομοσπονδίας των κριτικών. Δεν είναι και λίγο αυτό: το κοινό και οι κριτικοί να συμφωνούν και να εκδηλώνουν την αγάπη τους για μια ταινία που, από την πρώτη στιγμή, από τους «ειδικούς» χαρακτηρίστηκε ως βαρετή και δύσκολη. Οι βιαστικοί όμως αυτοί χαρακτηρισμοί ξεθώριασαν όταν, από την πρώτη προβολή, κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ, το κοινό ενθουσιασμένο χειροκροτούσε και έφευγε συγκινημένο από την αίθουσα Ολύμπιον, η οποία ήταν ασφυκτικά γεμάτη.

Θυμάμαι όταν του είχα κάνει την πρώτη συνέντευξη, λίγο πριν να βγει η ταινία στις αίθουσες. Ο Δήμος (είχαμε γίνει φίλοι και μια βαθιά αλληλοεκτίμηση δημιουργήθηκε μεταξύ μας όταν είχα προβάλλει στη Σύρο την καταπληκτική, πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους, το «Δέντρο που πληγώναμε», αυτή η φιλία διατηρείται μέχρι σήμερα και με τιμά ιδιαιτέρως), ο Δήμος με βοήθησε να κάνω αυτό που λέμε δομική ανάλυση της ταινίας. Με τη βοήθειά του έγραψα την καλύτερη κριτική μου, μέχρι τότε, τουλάχιστον. Σήμερα μπορώ να κρατήσω αυτές τις πληροφορίες και να δω τα σημάδια του χρόνου που έχουν περάσει και έχουν μείνει στην ταινία, αυτά που την έχουν κάνει να ωριμάσει.

Θα ξεκινήσουμε από το στήσιμο της παραγωγής. Όλη η ταινία είναι μια μελέτη πάνω στο χρόνο. Ο σκηνοθέτης βλέπει δύο διαφορετικά πράγματα: το χρόνο και τους μήνες, για να μας βάλει στην έννοια του χρόνου, δηλαδή του ρυθμού. Ο χρόνος είναι αυτός που περιέχει τους μήνες. Για αυτό το λόγο είναι διαφορετικός από αυτούς και ξεχωρίζει, σαν κάτι το ιδιαίτερο. Στην ταινία ο χρόνος (το έτος) είναι ο αγρονόμος και οι μήνες είναι οι αγροφύλακες. Αυτό φαίνεται στο δείπνο που γίνεται, με την ευκαιρία ενός μνημόσυνου, εδώ αυτός ο δείπνος μοιάζει με το Μυστικό Δείπνο, του Χριστού με τους μαθητές του, όπου και σε αυτή την περίπτωση έχουμε δύο διαφορετικές εννοιολογικές και ιδεολογικές καταστάσεις. Στην ταινία, σε αυτό το δείπνο, έχουμε νύξεις για το χρόνο, με αυτό τον τρόπο ο Αβδελιώδης μας βάζει στην έννοια του ότι κάτι θα πρέπει να γίνεται τη χρονική που πρέπει να γίνει, κάτι που το αποφασίζει μια βιωματική διαδικασία και όχι μια επιβεβλημένη από κάποιον άνθρωπο. Για να έχουμε τη μορφή του διαφορετικού, χρησιμοποιεί επαγγελματία ηθοποιό για τον αγρονόμο και ερασιτέχνες για τους αγροφύλακες.

Η έννοια του χρόνου (με την έννοια του έτους, πρώτα, και του ρυθμού, κατόπιν) μπαίνει στον αυστηρό διαχωρισμό των αγροφυλάκων: είναι τέσσερις, όσες οι εποχές του έτους. Μέχρι τώρα έχουμε αναφερθεί στο χριστιανικό μύθο, δηλαδή στα ιερά κείμενα της χριστιανικής θρησκείας. Για την ακριβή μορφοποίηση του χρόνου χρησιμοποιούνται τρεις άλλοι μύθοι.

Ο πρώτος είναι αυτός της Αταλάντης. Αυτή δε θέλει να παντρευτεί. Ο πατέρας της την πιέζει, βάζει χίλια δύο εμπόδια και δικαιολογίες για να μην παντρευτεί. Γίνεται ένας διαγωνισμός, όποιος την προφτάσει στο τρέξιμο και την πιάσει θα την πάρει σα γυναίκα του. Όποιος δεν τα καταφέρει, θα αποκεφαλιστεί. Ένας γέρος λέει σε ένα παλικάρι ότι έχει αδυναμία στα πορτοκάλια, αυτός της πετάει το αγαπημένο της φρούτο, σκύβει να το πιάσει και τότε την πιάνει. Την ίδια ακριβώς αφήγηση βλέπουμε στην κοπέλα που την κυνηγά ο αγροφύλακας της άνοιξης, την εποχή που ο έρωτας ξεσπάει και ο δικός τους έρωτας εκδηλώνεται και σπάει τη μιζέρια των χωρικών και του αγρονόμου.

Ο δεύτερος μύθος είναι αυτός της Άρτεμις. Όποιος την πιάσει, τη μολύνει. Πρέπει να πιστέψει σε αυτή, να τη δει σαν κάτι το ιερό και να την αγαπήσει. Το βέβηλο χέρι δεν έχει δικαίωμα να την ακουμπήσει. Οι αγροφύλακες που θέλουν να την πιάσουν δεν έχουν πιστέψει σε αυτή, τιμωρούνται, θα δούμε πως. Μόνο αυτός της άνοιξης τη βλέπει σα Γυναίκα και επικοινωνεί με τη ψυχή της. Αυτός μπορεί να την πιάσει χωρίς να τη μολύνει.

Ο τρίτος μύθος είναι αυτός του κυνηγού που θέλει να πιάσει την πέρδικα. Αφού την πιάνει, την ακούει να τον παρακαλεί να την αφήσει. Πείθεται. Τότε η πέρδικα πηγαίνει σε ένα κλαρί μακρινό και του λέει: «Αχ, κυνηγέ και περδικοκυνηγάρη που άφησες την πέρδικα να σου την πάρουν άλλοι».

Το κλειδί είναι αυτό που λέει ο αγροφύλακας που έχει πεθάνει πρώτος: «Να προσέξεις τη γριά και τη εγγονή της. Να τις πιάσεις όταν πρέπει. Όχι όπως εγώ που πήγα να τις πιάσω όταν έκοβαν τα λουλούδια, ενώ έπρεπε να τις πιάσω όταν έκλεβαν τις πατάτες.» Εμφανίζεται το φάντασμά του στον ύπνο του εαρινού αγροφύλακα και του αποκαλύπτει το μυστικό. Ακριβώς όπως στα μαγικά παραμύθια του Προπ, έχουμε μια δοκιμασία και αυτούς που θα βοηθήσουν ή θα δυσκολέψουν τη συνεύρεση των δύο προσώπων που είναι γραφτό τους να σμίξουν.

Και εδώ θα έχουμε μια σειρά από τέτοιες δοκιμασίες που ανατρέπουν συνέχεια την αφήγηση. Έτσι που ο θεατής παρακολουθεί ένα γοητευτικό ταξίδι στην υπέροχη φύση της Χίου, κάπου στη δεκαετία του 1950, χωρίς αυτό να προσδιορίζεται με ακρίβεια. Έτσι η ταινία έχει μια μορφή νατουραλιστική, η οποία είναι ο καμβάς για να χτιστεί όλη η ιστορία και να βγουν τα νοήματα που ο Δήμος Αβδελιώδης θέλει να μας προσφέρει.

Η αμφιβολία για την ακριβή απόδοση του νοήματος, το μαγικό στοιχείο, οι παρεξηγήσεις, το νατουραλιστικό που μπλέκεται με το φορμαλιστικό, το δυτικό με το ανατολικό, όλα αυτά δίνουν μια ποιητική μορφή στην ταινία. Το καταλαβαίνει εύκολα κάποιος ακόμα και αν δεν ξέρει τίποτε από τη Χίο ή, ακόμα, από την Ελλάδα. Αυτό δίνει στην ταινία μια παγκόσμια αφήγηση. Με αυτό τον τρόπο έγινε κατανοητή στον εκτός Ελλάδας χώρο, μίλησε στην ψυχή των θεατών στο Φεστιβάλ του Βερολίνου όπως σε αυτούς που την παρακολούθησαν στη Θεσσαλονίκη.

Η ταινία έκανε μια καλή πορεία στην Ελλάδα, με πλέον των 100.000 εισιτηρίων. Μετά από δέκα χρόνια θέλει να βρει το νεότερο κοινό της, να την ξαναβρούμε εμείς και να κοινωνήσουμε με ευλάβεια τα νοήματά της, με αυτό το βιωματικό τρόπο που ξέρει η αληθινή ποίηση να μας προσφέρει.

Γιάννης Φραγκούλης

Η ΕΑΡΙΝΗ ΣΥΝΑΞΙΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΦΥΛΑΚΩΝ