ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH

Κινηματογράφος & επικοινωνία

ΤΕΥΧΟΣ 1 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2000

ΘΕΜΙΤΟΣ ΣΥΝΑΓΩΝΙΣΜΟΣ

ΝΕΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ - 40o ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Ο συναγωνισμός ανάμεσα στα δύο σημαντικά τμήματα του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης συνεχίζεται εδώ και χρόνια, αν όχι από τη πρώτη, από τη δεύτερη διεθνή διοργάνωση του Φεστιβάλ. Το τίμημα που εισπράττει ο θεατής είναι πολλές και καλές ταινίες, σε σημείο που είναι δύσκολο να διαλέξεις την μια ή την άλλη ταινία, αφού οι προβολές γίνονται τις ίδιες ώρες και μας θέτουν αυτό το πρόβλημα. Η δυσκολία γίνεται μεγαλύτερη όταν οι προβολές των ταινιών στα διάφορα αφιερώματα έλκουν και αυτές με τον τρόπο τους τον υποψήφιο θεατή. Οι Νέοι Ορίζοντες, πάντως, με το Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα φαίνεται ότι είναι τα πιο δημοφιλή τμήματα το Φεστιβάλ.

Στο 40ο Φεστιβάλ είδαμε όσο περισσότερες ταινίες μπορέσαμε και έτσι είμαστε ικανοί να σκιαγραφήσουμε το κλίμα που επικράτησε και αυτή τη φορά στους Νέους Ορίζοντες και στις παράλληλες εκδηλώσεις. Ξαφνικά ο φεστιβαλικός χώρος μετατράπηκε σε ένα τεράστιο χώρο μελέτης και απόλαυσης συγχρόνως όπου το μοναδικό αντικείμενο τους ήταν ο κινηματογράφος. Όσες ταινίες δεν μπόρεσαν να ενταχθούν στο Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα προβλήθηκαν στους νέους Ορίζοντες, πρόκειται για ταινίες που έχουν ξεχωρίσει σε άλλα Φεστιβάλ ή είναι παλιότερες παραγωγές, τις οποίες τις μάζεψε ο Δημήτρης Εϊπίδης από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Ο κινηματογραφόφιλος αισθανόταν ότι ήταν σε ένα μουσειακό χώρο όπου τα καρέ έτρεχαν με ιλιγγιώδη ταχύτητα, εγκλωβίζοντας τη σκέψη και συναισθήματά μας. Το να παρακολουθήσεις αρκετές ταινίες την ημέρα ισοδυναμεί με ένα ταξίδι σε μια εικονική πραγματικότητα, ευχάριστη και δημιουργική.

ΜΩΣΑΪΚΟ ΤΑΙΝΙΩΝ

Η κινηματογραφική τέχνη έχει νόημα μόνο όταν αναδημιουργεί αυτά που ζούμε στην καθημερινή ζωή μας, την ιστορία μας, αλλά και την ζωή και τις πολιτισμικές αξίες άλλων λαών και εθνών. Το μωσαϊκό των ταινιών μπορούμε να πούμε ότι έδινε μια γενική εικόνα της κατάστασης του κόσμου έτσι όπως αυτή διαμορφώνεται στις μέρες μας και λιγότερο όπως είχε διαμορφωθεί στον παρελθόντα χρόνο. Έτσι κυριάρχησαν οι ταινίες που έθεταν το πρόβλημα της επικοινωνίας, την έλλειψη επικοινωνίας, το πρόβλημα της βίας, πως αυτή δυναμιτίζει τα θεμέλια της κοινωνικής ζωής. Μπορεί, λοιπόν, κανείς να δει ότι αυτός ο κινηματογράφος λειτουργεί πολιτικά με άμεσο -τις λιγότερες φορές- και έμμεσο τρόπο. Για μια ακόμη φορά φάνηκε ότι ο κινηματογράφος από την Κίνα, το Ιράν, την Κορέα έχουν πολλά να δώσουν στην παγκόσμια κινηματογραφική τέχνη και θα λειτουργήσουν σαν μια κινητήρια δύναμη για την προώθηση των αφηγηματικών δομών της.

Να αναφέρουμε ένα παράδειγμα. Η ταινία Δεκαεφτά χρόνια (Seventeen years), του Ζανγκ Γιουάν (Zhang Yuan), συμπαραγωγή Ιταλίας και Κίνας, του οποίου πριν τρία χρόνια είχαμε δει την ταινία του Ανατολικό παλάτι, δυτικό παλάτι, χρησιμοποιεί μια απλή αφηγηματική δομή για να εκφράσει δυνατά μηνύματα. Η προτελευταία του ταινία ήταν ένα αφηγηματικό παιχνίδι που κατέληγε στην ανάδειξη του προβλήματος της βίας και της καταπίεσης της αστυνομίας στους ομοφυλόφιλους, με τον ίδιο σχεδόν τρόπο σε αυτή την ταινία μας δείχνει την καταπίεση σε δύο επίπεδα: στην οικογένεια και στην φυλακή. Ένα κορίτσι αισθάνεται αδικημένο γιατί ο πατέρας του αγαπάει περισσότερο την αδελφή της και φτάνει στο σημείο να τη σκοτώσει κατά λάθος. Τα δεκαεφτά χρόνια που περνά μέσα στη φυλακή είναι δεκαεφτά χρόνια μιας άλλης καταπίεσης. Ο άνθρωπος αντιμετωπίζεται σαν ένα αντικείμενο που πρέπει να το διορθώσεις, έχοντας ένα πρότυπο, την ιδεατή περίπτωση. Την ίδια καταπίεση γεύεται όταν θα βγει με άδεια για τα Χριστούγεννα και θα πάει στην οικογένειά της. Εκεί ο κόσμος της φυλακής (η αρχιφύλακας) και ο κόσμος της οικογένειας (οι γονείς) έρχονται σε άμεση αντιπαράθεση για να φανεί το πρόβλημα του εκφυλισμού του ατόμου. Την εξαιρετικά δύσκολη σκηνή της αντιπαράθεσης κόρης-πατέρα ο σκηνοθέτης την χρησιμοποιεί με αριστουργηματικό τρόπο, μεγάλα πλάνα, παύσεις, για να αφήσει να φανεί το ψυχολογικό αδιέξοδο που υπάρχει.

Η τελευταία ταινία του Αμπάς Κιαροστάμι (Abbas Kiarostami), Ο Άνεμος θα μας σηκώσει (The wind will carry us), συμπαραγωγή Γαλλίας και Ιράν, ήταν και αυτή ένα κινηματογραφικό παιχνίδι. Τέσσερις ξένοι έρχονται σε ένα χωριό, υποτίθεται για να βρουν ένα θησαυρό, όμως η αλήθεια είναι αλλού. Ο σκηνοθέτης στρέφει την αφήγηση του γύρω-γύρω από ένα σημείο, προωθώντας την με αργό τρόπο, έτσι ώστε να φανεί το κοινωνικό περιβάλλον, οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, τα προβλήματα που αυτοί αντιμετωπίζουν. Το χωριό είναι ουσιαστικά χτισμένο πάνω σε ένα βράχο και η βόλτα σε αυτό είναι από μόνη της μια παραμυθένια κατάσταση. Η έλλειψη επικοινωνίας δείχνεται με το πρόβλημα της κινητής τηλεφωνίας να είναι συμβατή σε αυτό το μέρος.

ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΟ ΚΛΙΜΑ

Ένα άλλο παράδειγμα είναι η ταινία Λούνα πάπα (Luna papa), του Μπαχτιάρ Χουντοζναζάροφ (Bakhtiar Khudojnazarov), από το Τατζικιστάν, συμπαραγωγή Αυστρίας, Γερμανίας, Ρωσίας, Ελβετίας και Γαλλίας. Εδώ ο ονειρικός κόσμος συναντά τον διονυσιακό. Μας θύμισε τις ταινίες του Κουστουρίτσα, κατά κάποιο τρόπο. Ένα κορίτσι έχει πάθος με το θέατρο και οι περιπέτειές του αρχίζουν όταν ένας θεατρίνος, μέλος ενός περιφερόμενου θιάσου που έχει έρθει στο χωριό της, την αφήνει έγκυο. Ο πατέρας της και ο καθυστερημένος αδελφός της ψάχνουν να το βρουν. Σε αυτό το ταξίδι συναντάμε τις πιο απίθανες καταστάσεις, την παράλογη βία από τον στρατό, την τρομερή ηρεμία που ξαφνικά γίνεται τρομερή βία από τον αδελφό και τον πατέρα της, τις απατεωνιές κάποιων που αγοράζουν αίμα κ.ά. Η μόνη που δεν ενδιαφέρεται για όλα αυτά είναι η ίδια, η οποία έχει να αντιμετωπίσει την βία των συγχωριανών της που την θεωρούν μίασμα. Η τελική σκηνή που ταξιδεύει με τον αδελφό της, πάνω στη σκεπή ενός σπιτιού (η οποία κινείται με την βοήθεια ενός ανεμιστήρα οροφής!), εκτός από την ονειρική μορφή της μας δίνει την εντύπωση της άρνησης αυτού του κόσμου και της θέλησης να γνωρίσει κάποιον άλλο καλύτερο.

Από τη Γερμανία, ο Αντρέας Κλάινερτ (Andreas Kleinert), με την ταινία Νυχτερινά μονοπάτια (Wege in die nacht) κάνει μια εσωτερική διαδρομή στον ψυχικό κόσμο ενός απογοητευμένου από την ζωή άντρα, ο οποίος προσπαθεί, έστω με την βία, να κρατήσει τον έλεγχο της ζωής που πλέον δεν έχει αφού είναι στο περιθώριο (άνεργος και σε οικογενειακό αδιέξοδο). Η εσωτερική αυτή αναζήτηση κινείται ανάμεσα σε δύο κόσμους: αυτόν της οικογένειας (η γυναίκα του) και του περίγυρού του (της συμμορίας που έχει φτιάξει). Το ευτυχές είναι ότι η εσωτερικότητα φαίνεται με τις κινήσεις της κάμερας, την απλή αφήγηση, το ασπρόμαυρο και το υψηλό κοντράστ. Οι μεστοί διάλογοι βοηθούν να μην χαθεί η ταινία σε ένα χωρίς ουσία εσωτερικό ταξίδι.

Στον μαγικό κόσμο των εικόνων και του παραμυθιού αλλά και τον πραγματικό κόσμο της κοινωνικής ανισότητας μας ταξίδεψαν οι ταινίες της Ιλντικό Ενιέντι (Ildikό Enyedi), από την Ουγγαρία. Ένα ακόμη δείγμα του μεγάλου κινηματογράφου των χωρών της πρώην Ανατολικής Ευρώπης, οι ταινίες Ο Εικοστός Αιώνας μου (Az en XX szazadom), Ο μαγικός κυνηγός (Buvos vadasz) και Σίμων ο μάγος (Simon magus). Αντίθετα ο νέος γαλλικός κινηματογράφος φαίνεται ότι δεν έχει πολλά πράγματα ακόμα να μας δείξει, η καλύτερη αντιπροσώπευσή του ήταν Το κλεφτρόνι (Le petit voleur), του Ερίκ Ζονκά (Erick Zonca), μια κλασική αφήγηση, καλή, αλλά δεν είχε τίποτε το καινούργιο να προσθέσει. Στα ίδια επίπεδα κινήθηκε και η Ιστορία της Φιόνα (Fiona), του ισραηλινής καταγωγής Έιμος Κόλεκ (Amos Kollek), επίπεδη αφήγηση ενός πολύ μεγάλου θέματος.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ

ΝΕΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ

40ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ