ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH

47o ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

«Σε ξένο τόπο: 50 χρόνια μετανάστευσης στον ελληνικό κινηματογράφο», αυτό τον πρωτότυπο και λίγο περίεργο τίτλο είχε το αφιέρωμα στο οποίο οι ταινίες αναφέρονταν στη μετανάστευση, ένα μεγάλο θέμα για τη δεκαετία του 1950. Από το «Δολάρια και όνειρα» (1956), του Ίωνα Νταϊφά, μέχρι το «Delivery» (2005), του Νίκου Παναγιωτόπουλου, έχουν περάσει 50 χρόνια, δεν έχουν αλλάξει πολλά πράγματα όμως στον ελληνικό κινηματογράφο. Η μόνο αλλαγή είναι ότι το όνειρο έχει πάρει τη θέση του από το συνδυασμού ονείρου και πραγματικότητας, όπως είχαμε την τάση του ρεαλισμού ή του ποιητικού ρεαλισμού, τη δεκαετία του 1950. Μόνο που τώρα το όνειρο δεν πατάει πουθενά.

 

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟΥ ΜΕΤΑΝΑΣΤΗ

Ας εξηγηθούμε καλύτερα. Τότε είχαμε το μετανάστη που ερχόταν σα σωτήρας στην κατεστραμμένη Ελλάδα, η οποία, επιπροσθέτως, δοκιμαζόταν από εμφύλιους σπαραγμούς, αντεκδικήσεις, ταραχές. Θα τους βοηθούσε, έτσι τουλάχιστον πίστευαν όλοι, θα έπαιρνε την καλύτερη νύφη και ένα μέρος της γειτονιάς θα ζούσε ευτυχισμένα. Τώρα ο μετανάστης έχει επιστρέψει, αλλά αντικρίζει μια άλλη Ελλάδα, πολύ διαφορετική από αυτή που είχε αφήσει και προσπαθεί να ενταχθεί. Βρίσκει καταφύγιο σε μια ονειρική κατάσταση, θέλει να κρατηθεί από αυτή, να αποκτήσει τις συντεταγμένες του, να μπορέσει να ζήσει. Ζει, τελικά, σε έναν κόσμο που είναι αλλού. Μόνο που αυτό είναι η εξαίρεση στον κανόνα και όχι οι συνηθισμένες περιπτώσεις. Στην ταινία του Νταϊφά το όνειρο υπάρχει σε τέτοια δόση που θα μας οδηγήσει σε μονοπάτια σκέψης για το τώρα, για το παρελθόν, για το αύριο. Αυτή η αφήγηση ακουμπά τα όρια της επαναστατικής διαδικασίας.

Μια αληθινή επανάσταση έχουμε λίγο αργότερα, όταν έρχεται ο Νέος Ελληνικός Κινηματογράφος. Μια ταινία που είχε να κάνει με μια άκρως ονειρική κατάσταση, «Το γράμμα από το Σαρλρουά», του Λάμπρου Λιαρόπουλου, μιλά για αυτό ακριβώς το όνειρο που ζει ο μετανάστης, στην προκείμενη περίπτωση ένας ανθρακωρύχος στο Βέλγιο, στο Σαρλρουά. Λίγο αργότερα, αυτή η ταινία μικρού μήκους του Λιαρόπουλου θα ενταχθεί μαζί με την «Αθήνα πόλη χαμόγελο», για να κάνουν μια ταινία μεγάλου μήκους, όπου είχαν προστεθεί κάποια εμβόλιμα πλάνα, για να έχουμε τελικά «Το άλλο γράμμα», όπου το ντοκιμαντέρ έχει μια ονειρική αφήγηση, σχεδόν σουρεαλιστική, η οποία ακουμπά γερά στην πραγματικότητα, μας αναγκάζει να την κριτικάρουμε, να κάνουμε μια επισκόπηση της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Ο ΕΡΧΟΜΟΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ

Για να ξεφύγουμε λίγο από αυτή θεματική, όχι όμως από αυτή τη χρονική περίοδο, θα αναφερθούμε στην «Αναπαράσταση», του Θόδωρου Αγγελόπουλου, η οποία ανοίγει τη δεκαετία του 1970. Εδώ ο μετανάστης έρχεται για να πεθάνει αφού έχει πέσει στη θανάσιμη παγίδα της άπιστης συζύγου του. Ο Αγγελόπουλος ηθογραφεί, δείχνει την κοινωνία της εποχής του, χρησιμοποιεί την κάμερα για να γράψει ποίηση. Το 1966, ο Αλέξης Δαμιανός μας δείχνει το «Μέχρι το πλοίο», τον ερχομό ενός επαρχιώτη στην Αθήνα για να μεταναστεύσει, πηγαίνοντας στη νέα του πατρίδα με το πλοίο. Στη διαδρομή θα δει την Ελλάδα, ένα πρόσωπο που σε διώχνει, που σε προσβάλει. Το πλοίο θα λέγεται «Πατρίδα». Ένα ακόμα ποίημα από τον πιο σημαντικό ίσως σκηνοθέτη της Ελλάδας.

ΚΑΠΟΙΟΙ ΣΚΗΝΟΘΕΤΕΣ

Μια τριλογία θα μας απασχολήσει τώρα. Τρεις ταινίες, από τις οποίες οι δύο είναι του ίδιου σκηνοθέτη και η τρίτη ενός άλλου, όλες όμως έχουν την ίδια θεματική. Μιλάμε για την ταινία «Η ελληνική κοινότητα της Χαϊδελβέργης», του Λευτέρη Ξανθόπουλου, μια ταινία, σχεδόν παραγγελία από την Κοινότητα των Ελλήνων που ζούσαν σε αυτή την πόλη της Γερμανίας, εξόριστοι από τη χούντα στην Ελλάδα. Λίγα χρόνια αργότερα ο Ξανθόπουλος θα επανέλθει με το «Γιώργο από τα Σωτηριάνικα». Ο Γιώργος είναι μέλος της Κοινότητας της Χαϊδελβέργης, μιλά τώρα πιο ανοιχτά, ανοίγει την καρδιά του. Και στις δύο ταινίες η χρονική απόσταση δημιουργεί μια ιδιότυπη αφήγηση, αυτά που έγιναν κατά τη διάρκειά της, αυτά που δεν μπορούσαν να ειπωθούν τότε και εκφράστηκαν κάποια χρόνια αργότερα. Πολλά χρόνια αργότερα, όταν ο Γιώργος από τα Σωτηριάνικα αποφάσισε να επιστρέψει στην πατρίδα του, τότε ο Κώστας Μαχαίρας έκανε τη συνέχεια της τριλογίας, ακολούθησε με την κάμερά του το Γιώργο, κατέγραψε την πίκρα του, την τωρινή ζωή του, συγχρόνως την όχι και τόσο ζεστή αγκαλιά της πατρίδας. Πολύ ενδιαφέρον πείραμα το οποίο, από ότι ξέρουμε, δεν έχει ξαναγίνει στον ελληνικό κινηματογράφο.

Ταινίες μεγάλου και μικρού μήκους προβλήθηκαν σε αυτό το αφιέρωμα, μια πολύ προσεγμένη επιλογή από νέες και παλιές ταινίες. Συνολικά προβλήθηκαν 29 ταινίες από σκηνοθέτες όπως, εκτός των προαναφερομένων, ο Αλέξης Γρίβας, ο Νέστορας Μάτσας, ο Λάκης Παπαστάθης, ο Γιώργος Καρυπίδης, ο Νίκος Παπατάκης, ο Σωτήρης Γκορίτσας, ο Γιώργος Ζαφείρης, ο Χρήστος Βούπουρας, ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης, ο Χρήστος Δήμας, ο Βασίλης Λουλές, ο Σταύρος Ιωάννου, ο Φίλιππος Τσίτος,ο Έκτορας Λυγίζος, ο Μπουγιάρ Αλιμανί, ο Κυριάκος Κατζουράκης, η Ίρινα Μπόικο, ο Μαρκ Γκαστίν, ο Παντελής Βούλγαρης και ο Παναγιώτης Φαφούτης.

Γιάννης Φραγκούλης