ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ | LINKS | ENGLISH

ΟΙ ΑΔΕΛΦΟΙ ΜΑΝΑΚΙΑ μια πρώτη αναφορά

Είναι τιμητικό να ερίζουν, έστω και μετά θάνατον, για την υπηκοότητά σου. Αυτή την τιμή την είχαν οι αδελφοί Μανάκια, ο Γιαννάκης και ο Μίλτος. Γεννημένοι στην Αβδέλλα , τότε που αυτή η περιοχή ανήκε στην οθωμανική αυτοκρατορία, ήταν Αρμάνιοι στην καταγωγή, Βλάχους θα τους ονομάζαμε σήμερα. Για το αν οι Αρμάνιοι ήταν Έλληνες ή όχι, εκείνη την εποχή ήταν ένα μείζον θέμα για τους λαούς που καλά-καλά δεν είχαν ακόμα απελευθερωθεί από τους Οθωμανούς. Ο λόγος ήταν ότι αυτοί κατείχαν σημαντικές θέσεις τόσο στην οικονομική όσο και στην πολιτιστική ζωή των Βαλκανίων. Αργότερα ο Γιαννάκης και ο Μίλτος θα γίνουν το μήλο της έριδας, αν, δηλαδή, είναι Έλληνες, Τούρκοι ή Γιουγκοσλάβοι. Εντωμεταξύ, θα καταφέρουν να αναπτύξουν τη φωτογραφική και κινηματογραφική τέχνη στην ευρύτερη περιοχή όσο κανένας άλλος.

Να πούμε ότι ο Γιαννάκης Μανάκια (το «Γιαννάκης» δεν είναι υποτιμητικό, αλλά είναι το όνομα που είχε διαλέξει ο ίδιος) πέθανε σαν Έλληνας και ο Μίλτος σα Γιουγκοσλάβος, χωρίς να μπορέσει ο ένας αδελφός να ξαναδεί τον άλλο, μετά τα μετεμφυλιακά γεγονότα. Για 66 χρόνια ανέπτυξαν τη φωτογραφική και την κινηματογραφική τέχνη στα Βαλκάνια, συγχρόνως όμως αναδείχθηκαν ως οι μεγαλύτεροι ιστοριογράφοι και εθνογράφοι των Βαλκανίων. Στις 23 Μαρτίου 1898 ανοίγουν το φωτογραφικό τους εργαστήριο στα Γιάννενα, με την άδεια των τούρκικων αρχών. Επέλεξαν αυτή την πόλη επειδή ήταν ένα σημαντικό πολιτικό, στρατιωτικό και οικονομικό κέντρο. Μέχρι το 1904 παρέμειναν στα Γιάννενα φωτογραφίζοντας στην ευρύτερη περιοχή, από αυτή την πόλη μέχρι την Αβδέλλα. Ο Γιαννάκης είχε γνώσεις της ζωγραφικής και της καλλιγραφίας, ενώ ο Μίλτος ήταν σχεδόν αγράμματος, ουσιαστικά όμως ήταν ερωτευμένος με τη φωτογραφία και του άρεσε, από μικρός το ωραίο. Το 1904 μετακομίζουν στην Μπίτολια (Μοναστήρι), όπου συνεχίζουν να φωτογραφίζουν έχοντας ιδιόκτητο πλέον εργαστήριο. Ο Γιαννάκης διδάσκει ζωγραφική και καλλιγραφία στο Γυμνάσιο, με αυτό τον τρόπο συντηρεί το εργαστήριο και μεταδίδει τη φήμη του και σε άλλες περιοχές. Στην Μπίτολια εντείνουν τη δραστηριότητά τους, φωτογραφίζουν σχεδόν σε όλο το βαλκανικό χώρο και εκθέτουν τα έργα τους σε διάφορες πόλεις, έχοντας επισκεφθεί το Βελιγράδι, την Κωνσταντινούπολη, τη Δράμα κ.λπ.

Το έργο τους ήταν κυρίως καταγραφή της ζωής των Βαλκανίων, χρήσιμο για τη εθνογραφική και ιστορική μελέτη από τους νεώτερους μελετητές. Το 1941 ο Γιαννάκης θα πάει στην Ελλάδα, φοβόταν τους Βούλγαρους, από τους οποίους είχε φυλακιστεί για πολιτικούς λόγους παλιότερα. Θα πεθάνει εδώ αφήνοντας πίσω του όλο το αρχείο του. Δεν ξέρουμε με ακρίβεια πότε πέθανε, πιθανολογείται ο θάνατός του έγινε στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Μετά τη φυγή του αδελφού του, ο Μίλτος φωτογράφιζε μόνος του και χρησιμοποιήθηκε σα φωτογράφος από τις κατοχικές αρχές. Την πρώτη μεγάλη πόλη που επισκέφθηκαν ήταν η Κωνσταντινούπολη, το καλοκαίρι του 1905. Την ίδια χρονιά πήγαν στη Ρουμανία, στο Βουκουρέστι. Εκεί τους δόθηκε η ευκαιρία να παρευρεθούν στο γύρισμα μιας ταινίας και, με αυτό τον τρόπο, να μαγευτούν από τον κινηματογράφο.

Αρκετά χρόνια αργότερα ο Μίλτος θα διηγηθεί: «Στην πρωτεύουσα της Ρουμανίας καταλάβαμε ότι στην Αγγλία και στη Γαλλία πουλάνε μηχανές για γύρισμα «ζωντανών φωτογραφιών». Αυτή η είδηση για εμάς, εκείνη την εποχή, ήταν απίστευτη και μας προκάλεσε σοκ, παρόλο που δε μας άφηνε περιθώρια για υποψίες, αφού μάλιστα είδαμε με τα ίδια μας τα μάτια την προβολή μιας ταινίας μικρού μήκους. Οι άνθρωποι σε αυτές τις ταινίες θύμιζαν ένα είδος μαριονέτων, επειδή οι κινήσεις τους ήταν διακεκομμένες. Και θύμιζαν, θα έλεγα, εκείνες τις σκηνές, που τα χέρια και τα πόδια (των μαριονέτων) τα τραβούσαν με το σκοινί! Αυτό, όμως, δε στάθηκε εμπόδιο ώστε να μας απορροφήσει η ταινία, να μας γεμίσει αισθήματα και να μας καταμαγέψει. Ο Γιαννάκης δεν μπορούσε πλέον να αποβάλλει με τίποτε την επιθυμία που τον είχε καταλάβει… Δεν ήθελε να γυρίσει στην Μπίτολια χωρίς αυτή την κινηματογραφική μηχανή. Ακόμα και στον ύπνο του παραμιλούσε για αυτήν. Και μέχρι που να γυρίσω εγώ στο σπίτι εκείνος ξεκίνησε για το Λονδίνο, απ’όπου έφερε την κινηματογραφική μηχανή Bioscop.».

Ένα χρόνο αργότερα, το 1906, θα αποφασίσουν να ασχοληθούν σοβαρά με τον κινηματογράφο, όταν, το καλοκαίρι, θα επισκεφθούν πάλι το Βουκουρέστι. Ο Γιαννάκης θα πάει στη Βουδαπέστη και από εκεί στη Βιέννη, από τις 21 Δεκεμβρίου 1906 έως τις 12 Ιανουαρίου 1907. Θα φύγει για να πάει στο Παρίσι όπου βρήκε συμπατριώτες του, συνδέθηκε φιλικά μαζί τους και ενημερώθηκε για τον κινηματογράφο. Γύρισε στην Μπίτολια όπου ξεκίνησε να κινηματογραφεί, καταγράφοντας τον εθνογραφικό και κοινωνικό χώρο της περιοχής του. Οι ταινίες αυτές ανήκουν στο λεγόμενο «Αβδελλιώτικο κύκλο». Πολλές από αυτές τις ταινίες έχουν καταγραφθεί από το Μίλτο Μανάκια στις 23 Σεπτεμβρίου 1955.

Πάντως το 1899, 4 χρόνια μετά την παρουσίαση της εφεύρεσης των αδελφών Λυμιέρ, της Κινηματογραφίας, στο Παρίσι, έγινε στην Αθήνα η πρώτη κινηματογραφική προβολή. Υπάρχουν μαρτυρίες για προγενέστερη κινηματογραφική προβολή στη Σύρο, από συνεργείο του Edison. Στην Αθήνα, την κινηματογραφική μηχανή προβολής έφερε η εταιρεία των αδελφών Ψυχούλη, οι οποίοι δραστηριοποιούνταν στο θέατρο και οι προβολές έγιναν στο χειμωνιάτικο Βαριετέ, το οποίο αργότερα ονομάστηκε Κυβέλη.

Η λήψη της πρώτης κινηματογραφικής ταινίας έγινε το 1906, από το Γάλλο οπερατέρ Λεόν, ο οποίος ανήκε στην εταιρεία Γκωμόν Αιγύπτου. Είχε έρθει στην Ελλάδα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες και κινηματογράφησε το Στάδιο. Πρωτοπόροι όμως στο Βαλκανικό χώρο ήταν οι αδελφοί Μανάκια, αφού χωρίς να διακόψουν, παρά από ανωτέρα βία, κινηματογραφούσαν αυτά που λάμβαναν χώρα, κάνοντας ταινίες που σήμερα θα τις ονομάζαμε ντοκιμαντέρ. Πρώτα φωτογράφοι, κατόπιν κινηματογραφιστές δεν έπαψαν να υπηρετούν την τέχνη, κινηματογραφική ή φωτογραφική, με μεγάλη αφοσίωση, απόρροια του έρωτα τους για την τέχνη και πιο ειδικά για τη φωτογραφία και της θέλησής τους να ενημερώνονται και να χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες, με απώτερο σκοπό να εξυπηρετούν τα καλλιτεχνικά τους ενδιαφέροντα. Πιστεύω ότι ήταν τύχη για το βαλκανικό κινηματογράφο η ενασχόληση των Μανάκια με την κινηματογραφική τέχνη, διότι το μάτι τους είχε εξασκηθεί να βλέπει και να καδράρει από την πολύχρονη φωτογραφική τους εμπειρία.

Ο κριτικός

τηλ. 6974123481 email: cineotenet.gr